Materieel en Formeel recht in Nederland

Het recht heeft 2 belangrijke functies: ordening van menselijk gedrag door het stellen van rechtsregels en handhaving van die regels door geschilbeslechting. Echter, deze regels kunnen onderverdeeld worden in materieel recht, en formeel recht.

Begripsbepaling

Ons positieve recht bestaat enerzijds uit regels die aan personen rechten verlenen en/of plichten opleggen, en anderzijds uit regels die aangeven hoe een geschillen over de juiste toepassing van deze regels in concrete gevallen in een juridisch proces moet worden beslecht. Regels die betrekking hebben op de inhoud van rechten en plichten, worden regels van materieel recht genoemd. Regels over de wijze van procederen voor de rechter worden regels van formeel recht genoemd. Beide groepen regels worden vaak kortweg aangeduid als materieel recht en formeel recht. Formeel recht wordt ook wel procesrecht genoemd.

Materieel recht

Ieder mens heeft elke dag met regels van materieel recht te maken. Zo zijn op al onze boodschappen regels van materieel recht van toepassing, overigens zonder dat we dat doorgaans beseffen. Er ontstaan dan rechten en plichten. Zo moet de koper van een pizza de koopprijs betalen en heeft hij recht op levering van de pizza, terwijl de verkoper de pizza moet leveren en recht heeft op betaling van de koopprijs. Gewoonlijk ontstaan daarbij geen conflicten omdat zowel de koper als de verkoper beseft dat hij zijn verplichtingen moet nakomen, en dat ook doet. Een ander voorbeeld van een materieel (inhoudelijk) recht is het recht van de student op studiefinanciering door de overheid. En in het verkeer op straat kennen we regels van materieel recht waaraan we ons (meestal) houden: Verkeersregels.

Formeel Recht

Pas als er moeilijkheden ontstaan, komen we in aanraking met het procesrecht. Voorbeelden: de koper van een zeilboot heeft al wel betaald, maar de verkoper weigert de boot te leveren, of een bankovervaller wordt met buit en al door de politie op heterdaad betrapt en aangehouden. In het procesrecht vinden we regels over hoe de koper de verkoper via de rechter alsnog tot levering van de zeilboot kan dwingen en hoe de bankovervaller in een strafproces moet worden berecht.

Op elk rechtsgebied, behalve in het staatsrecht, kan onderscheid gemaakt worden tussen regels van materieel en formeel recht. Doet men dat in het privaatrecht, dan spreken we van materieel privaatrecht (of kortweg privaatrecht) en formeel privaatrecht (Het burgerlijk procesrecht). Binnen het strafrecht wordt onderscheid gemaakt tussen het materieel strafrecht en het formeel strafrecht (het strafprocesrecht). Het bestuursrecht valt uiteen in (materieel) bestuursrecht en bestuursprocesrecht.

Gewoonlijk worden dus naast elkaar gesteld: strafrechtelijke, burgerrechtelijke en bestuursrechtelijke handhaving van het recht. Elk van deze drie gebieden heeft een eigen structuur, eigen rechters en eigen regels van procesrecht. Binnen een dergelijk systeem is doorgaans een zekere hiërarchie ingebouwd, in die zin dat slechts zelfden een uitspraak van één rechter meteen definitief is. Vrijwel altijd kan een uitspraak ter controle worden voorgelegd aan een 'hoger' rechterlijk college: Het hoger beroep. De wetgever heeft in het burgelijk recht en het strafrecht zelfs voorzien in een rechterlijke beoordeling in drie instanties.

De rechtsgebieden in Nederland

• Het staatsrecht
• Het bestuursrecht
• Het strafrecht
• Het burgerlijk recht
• Het arbeidsrecht en het sociaal zekerheidsrecht

Deze bovenstaande rechtsgebieden zijn in andere juridische artikelen van mij verder toegelicht en verklaard.

Lees verder

• De Nederlandse Wetgeving
• Het Burgerlijk Wetboek
• Het hoger beroep in Nederland
• Hoe werkt een kort geding procedure?
• Wat is een dagvaarding?