De Collectieve Arbeidsovereenkomst: de inhoud

Art. 1 Wet CAO vertelt ons wanneer er sprake is van een collectieve arbeidsovereenkomst en welke partijen mee doen aan de onderhandelingen voor de totstandkoming van een dergelijke overeenkomst. Wanneer de collectieve arbeidsovereenkomst klaar is, gaat zij werken voor een hele hoop mensen. Het is van groot belang om te weten welke rechtsgevolgen een bepaalde overeenkomst heeft, aangezien de collectieve arbeidsovereenkomst ook individuen rechten geeft en plichten toedeelt.

Inleiding

Een collectieve arbeidsovereenkomst (cao) is een afspraak op hoger niveau tussen werkgever en werknemer over de belangrijke bepalingen binnen de individuele arbeidsovereenkomst op gebied van de arbeidsvoorwaarden. De totstandkoming van de cao heb ik in een voorgaand artikel beschreven (De Collectieve Arbeidsovereenkomst: de definitie), in dit artikel zal ik mij bezig houden met de inhoud van de cao. Allereerst aandacht voor drie verschillende bepalingen binnen een cao. We kennen normatieve, obligatoire en diagonale bepalingen. De normatieve bepalingen zijn de hoofdbepalingen van de cao. Hierin staan de arbeidsvoorwaarden zoals de lonen, arbeidstijden, reiskostenvergoedingen en kinderopvang. Deze bepalingen zijn bedoeld om door te werken in de individuele arbeidsovereenkomsten. De obligatoire bepalingen hebben betrekking op de afspraken die cao-partijen met elkaar zijn overeengekomen. Deze bepalingen gelden dan ook alleen tussen hen en hebben geen doorwerking op de individuele werknemers en werkgevers. Een voorbeeld is de afspraak over onderzoeken of over het instellen van een onderzoekscommissie. De diagonale bepalingen zijn zaken die een plicht opleggen aan één van de partijen, bijvoorbeeld aan een werkgever die een bepaald bedrag moet storten in een fonds.

De normatieve bepalingen kunnen zowel standaard bepalingen als minimum bepalingen zijn. Van een standaard bepaling mag nooit worden afgeweken, het individue moet zich hieraan houden. In de wet staat vaak aangegeven of men mag afwijken van een regeling of niet. Bij minimum bepalingen mag wel worden afgeweken, alleen niet ten nadele van de werknemer. De minimum bepaling is het laagste, betere arbeidsvoorwaarden mogen wel.

Art. 9 lid 1 Wet CAO

Het is voor elke werkgever en werknemer van belang om te weten of zij bij het sluiten van een arbeidsovereenkomst rekening moeten houden met een eventuele cao. Er moet dan gekeken worden of er regels zijn uit deze cao waarvan zij zelf niet mogen afwijken en waaraan zij dus gebonden zijn. Er moet dus eerst worden gekeken of er een cao is en of beide partijen daaraan gebonden zijn. Hiervoor is art. 9 lid 1 Wet Collectieve Arbeidsovereenkomst (Wet CAO) in het leven geroepen. De twee voorwaarden die hierin genoemd staan, zijn cumulatief, er moet dus van beide voorwaarden sprake zijn. Allereerst moeten beide partijen, werkgever en werknemer lid zijn van een vereniging die partij is bij de cao. Er zijn dus twee lidmaatschappen vereist, daarnaast moet de vakbond of de organisatie ook nog eens partij zijn bij de betreffende cao voordat deze werking heeft voor de werkgever en werknemer. Daarnaast moet sprake zijn van betrokkenheid bij de cao, oftewel, vallen werkgever en werknemer onder de werkingssfeer van de cao. Aan het begin van een cao is geregeld welke bedrijfstakken, activiteiten en functies onder de cao zelf vallen. Hieraan kan worden gezien welke mensen onder de cao vallen. Beide voorwaarden moeten dus zijn ingetreden.

Art. 12 en 13 Wet CAO

Als aan art. 9 lid 1 Wet CAO is voldaan, zijn art. 12 en 13 Wet CAO van toepassing. Art. 12 Wet CAO zegt ons dat een afspraak op individueel niveau nietig is als deze indruist tegen een afspraak gemaakt bij cao. Dit is van rechtswege nietig, de cao gaat gewoon voor. Dit wordt wel de vervangende werking genoemd. Een aanvullende werking zien wij in art. 13 Wet CAO. Wanneer in de individuele arbeidsovereenkomst geen afspraken zijn gemaakt over bepalingen die wel in de cao zijn geregeld, geldt de cao van rechtswege. Door beide artikelen kunnen alle cao-partijen van elkaar afdwingen de bepalingen na te komen. Ook de werkgever en de werknemer op individueel niveau kunnen nakoming van elkaar afdwingen als het gaat om de cao. Als laatste kunnen alle cao-partijen, dankzij lid 2 van art. 9, ook individuen aanspreken op het nakomen van een cao.

Art. 14 Wet CAO

De drie bovengenoemde artikelen slaan allemaal op de situatie dat werkgever en werknemer beide lid zijn van een vereniging die partij zijn bij de cao. Dit zou betekenen dat werknemers die geen partij zijn bij een vereniging, terwijl hun werkgever dit wel is, geen aanspraak maakt op de regels uit een op hem betrekking hebbende cao. Werkgevers zouden dan heel makkelijk alleen mensen kunnen aannemen die geen partij zijn bij een vereniging, zodat ze een lager loon kunnen uitbetalen dan is overeengekomen bij cao. Dit is ongewenst en daarom is art. 14 Wet CAO opgenomen in ons wetboek. Hierin staat, dat als een werkgever lid is van een vereniging en de werknemer niet, de cao bepalingen toch van toepassing zijn op de tussen hen bestaande arbeidsovereenkomst. De werkgever heeft de plicht de cao van toepassing te maken, de werknemer kan dit echter niet afdwingen bij zijn werkgever. Hiertegenover staat dat de individuele afspraken tussen werkgever en werknemer die afwijken van de cao wel instand blijven, ook al zegt de cao iets anders! Dit kan zelfs worden afgedwongen bij de rechter.

Om moeilijkheden te voorkomen spreken gebonden werkgevers vaak met hun werknemers een toepasselijke cao af. Deze cao wordt dan in het arbeidscontract geincorporeerd: een incorporatiebeding. Beide partijen moeten zich daar dan aan houden, ook aan bedingen die niks te maken hebben met arbeidsvoorwaarden, zoals arbitragebedingen. Werkgever en werknemer kunnen nu wel van elkaar nakoming van de cao afdwingen.

Algemeen verbindend verklaarde cao's

Wanneer een cao algemeen verbindend wordt verklaard, betekent dit dat de cao dwingend rechtelijke regels oplegt tegenover alle werkgevers en werknemers waarop de cao van toepassing is. Hierbij gaat het vooral om de normatieve bepalingen, toch kunnen ook diagonale bepalingen algemeen verbindend worden verklaard. De regels over de algemeen verbindend verklaring staan in de Wet Algemeen verbindend verklaren van cao's (AVV). Art. 2 AVV bepaalt dat de minister een cao algemeen verbindend verklaart, in praktijk is dit meestal de Arbeidsinspectie. Dit algemeen verbindend verklaren kan alleen op verzoek van één van de cao-partijen, bijvoorbeeld een werkgeversorganisatie. Daarnaast moet deze organisatie voldoen aan het meerderheidsvereiste: 60% van de cao-partijen moet het eens zijn met een algemeen verbindend verklaring, zegt het Toetsingskader AVV in art. 4.1. Als er algemeen verbindend wordt verklaard, gelden de regels van de cao dus voor alle deelnemende partijen.

De Avv wordt getoetst op drie punten. Allereerst mag de cao niet in strijd zijn met het recht, bijvoorbeeld met dwingend recht. Als tweede mag de cao niet in strijd zijn met het algemeen belang. En als laatste mag de cao geen grote benadeling zijn voor de rechtmatige belangen voor derden, bijvoorbeeld als de cao een andere cao hinderlijk overlapt.