Criminologie: Wat is het?

De criminaliteit is een spraakmakend onderwerp. We praten en schrijven er graag over en ook kijken we graag televisieprogramma’s over misdaad. Veel Nederlanders vinden dat het criminaliteitsniveau te hoog is, de straffen ontoereikend zijn en dat politie en justitie achter de feiten aanloopt. In het geheel van meningsverschillen, opvattingen en feiten is er een taak weggelegd voor de criminologie/criminoloog. De criminologie/criminoloog beoogt namelijk een bijdrage te leveren aan een rationelere, op kennis gebaseerde publieke discussie over misdaad en straf door informatie te verzamelen, te ordenen en te analyseren. Hij verdiept zich beroepshalve grondig in misdaad en straf, maar heeft toch reserves over sensationele tv-programma’s over deze onderwerpen. Criminologie gaat dus niet over het oplossen van concrete strafzaken zoals bij CSI. Wat is criminologie dan wel?

Definities en basisbegrippen

De criminologie is de wetenschap die zich bezighoudt met de bestudering van menselijke gedragingen die door de wetgever strafbaar zijn gesteld en van de wijze waarop de overheid en de rest van de maatschappij daarop reageert (Van Dijk e.a.).

Het is een multidisciplinaire gedragswetenschap of sociale wetenschap waarbij de criminele gedraging centraal staat. Het wordt ook een objectwetenschap genoemd, omdat verschillende disciplines (o.m. biologie, sociologie, antropologie en psychologie) een ander aspect van hetzelfde object (de criminele gedraging) onderzoeken. Deze verschillende invalshoeken maken het onmogelijk om een universele verklaring over het ontstaan en bestaan van criminaliteit te vinden. Door het multidisciplinaire ontstaan concurrerende aannames over het niveau van analyse en verschillende (soms met elkaar conflicterende) verklaringen.

De criminaliteit wordt dus in beginsel bepaald door de inhoud van de strafwetgeving. De definities van criminaliteit zijn niet universeel. De belangrijkste kenmerken of eigenschappen van criminaliteit zijn niet ontleend aan het verschijnsel zelf, maar aan menselijke afspraken en conventies. De aard en het strafbaar gestelde gedrag zal, ondanks grote overeenkomsten, van land tot land en door de eeuwen heen verschillen. De maatschappij en dus ook wetgeving is in beweging.

Criminologen spreken bij de invoering van nieuwe wettelijke bepalingen waarop strafsancties zijn gesteld, over criminalisering en bij het schrappen van bestaande strafbepalingen van decriminalisering.

De aandachtsgebieden

De moderne criminologie kent de volgende aandachtsgebieden:

1. Beschrijvende criminologie (criminografie)
2. Etiologie (de leer der oorzaken)
3. Penologie (de leer der straffen)
4. Criminaliteitspreventie
5. Victimologie (slachtofferkunde)

Ad 1 Dit omvat de statische verdeling van criminaliteit in tijd en ruimte (Sutherland en Cressey, 1970). Beleidsinformatie over politie en justitie kan ook hieronder vallen.

Ad 2 De etiologie houdt zich bezig met het onderzoek naar de oorzaken van crimineel gedrag in de ruimste zin van het woord. Van meet af aan hebben twee rivaliserende stromingen tegenover elkaar gestaan. De psychologische criminologie zoekt naar oorzaken voor crimineel gedrag en de sociologische richting probeert het niveau van de criminaliteit te verklaren. Anders gezegd: de theorieën over misdadigheid (crimineel gedrag) versus de theorieën over misdaad (criminaliteit).

Ad 3 Alle delictsomschrijvingen hebben gemeen dat er op overtreding ervan een sanctie staat (reactie van de overheid). De penologie is ook wel de leer van het straffen. Het houdt zich bezig met de zin en rechtvaardiging van het straffen.

Ad 4 Dit aandachtsgebied onderzoekt de effectiviteit van maatregelen ter voorkoming van criminaliteit en de uitwerking daarvan op de gevoelens van onveiligheid. De uitkomsten worden vergeleken met die van strafrechtelijke sancties.

Ad 5 Hierbij staat het slachtoffer centraal. Het Westerse strafrecht is sterk dadergericht, maar in de afgelopen jaren is er meer aandacht voor het slachtoffer.

Volgens de traditie behoren ‘ras en misdaad’, ‘de politieke misdaad’ en ‘de criminaliteit van de vrouw’ tot de bijzondere onderwerpen. Andere voorbeelden van bijzondere onderwerpen zijn georganiseerde misdaad, organisatiecriminaliteit en drugs.

Abstractieniveaus

De criminoloog onderzoekt ook op verschillende abstractieniveaus, namelijk:
- Micro: kenmerken of gedrag van mensen afzonderlijk (agressief gedrag door hersenafwijking).
- Meso: verschijnselen die zich voordoen in groepen en organisaties (sociale cohesie).
- Macro: grotere menselijke verbanden en samenlevingen (verschil in criminaliteit VS en Japan).

Lees verder

• Criminografie of beschrijvende criminologie
• Statische beleidsinformatie over politie en justitie
• Criminaliteitspreventie