Algemene voorwaarden: werking van de zwarte en grijze lijst

Algemene voorwaarden zijn de standaardvoorwaarden die op schrift zijn gesteld voor het gebruik bij elke (toekomstige) overeenkomst die een organisatie sluit met aan andere partij. Dit kan zowel tussen ondernemers onderling alsook tussen ondernemers en consumenten. Het doel van de algemene voorwaarden moet in beginsel niet worden gezocht in het versterken van de positie van de ene partij ten koste van de andere partij, maar in een efficiënte afronding van de ‘onderhandelingen’ tussen de partijen met betrekking tot de overeenkomst. Door gebruik te maken van standaardvoorwaarden, waarin beide partijen zich redelijkerwijs kunnen vinden, worden kosten en tijd uitgespaard. Toch ziet men in de praktijk dat de partij die de voorwaarden heeft opgesteld meer voordelen geniet bij het hanteren van de algemene voorwaarden dan de wederpartij die ze heeft geaccepteerd.

Inhoudsopgave

• Algemene voorwaarden bij het sluiten van een overeenkomst
• Wetgeving algemene voorwaarden noodzakelijk
• Onredelijk bezwarende voorwaarden zijn vernietigbaar
• Zwarte en grijze lijst
• Zwarte lijst
• Grijze lijst
• Niet op de zwarte of de grijze lijst

Algemene voorwaarden bij het sluiten van een overeenkomst

De algemene voorwaarden worden ingezet om een overeenkomst tussen partijen efficiënt te kunnen afsluiten. Door gebruik te maken van standaardbepalingen hoeft niet elke keer weer onderhandeld te worden over die zaken waarover de partijen het meestal zonder meer eens zijn. Denk bijvoorbeeld aan de toepasselijkheid van het Nederlands recht op de overeenkomst die tussen twee Nederlandse partijen wordt gesloten. Ondanks het eigenlijke doel van de algemene voorwaarden (efficiëntie) worden deze ook gebruikt om de opsteller hiervan een betere positie te verschaffen. Soms worden zelfs voorwaarden opgenomen die ieder redelijk denkend mens niet zou accepteren. Echter, doordat consumenten (en zeker ook bedrijven!) klakkeloos akkoord gaan met de algemene voorwaarden van de wederpartij zijn deze in beginsel wel rechtsgeldig overeengekomen.

Wetgeving algemene voorwaarden noodzakelijk

Ook de Nederlandse wetgever heeft onderkend dat de meeste consumenten en bedrijven de algemene voorwaarden bij het sluiten van een overeenkomst - behoudens een enkele uitzondering - niet lezen. Dit is niet eens zo verwonderlijk omdat de meeste algemene voorwaarden moeilijk leesbaar zijn. Algemene voorwaarden staan bekend om de lastig te doorgronden juridische formuleringen, de kleine lettertjes en zijn in de regel pagina’s dik. Ook krijgt men soms dagelijks te maken met meerdere algemene voorwaarden en zou het lezen van al die voorwaarden een dagtaak zijn. Gelukkig is de Nederlandse wetgever van mening dat het niet doorlezen van de gehanteerde algemene voorwaarden niet in alle gevallen tot gevolg mag hebben dat deze partij wordt benadeeld. De wetgever heeft daarom in het zesde Burgerlijk Wetboek bepalingen opgenomen die het gebruik van bepaalde voorwaarden geheel uitsluiten of onder omstandigheden beperken.

Onredelijk bezwarende voorwaarden zijn vernietigbaar

Gezien het voorgaande zijn bepaalde voorwaarden vernietigbaar als deze worden gehanteerd binnen de algemene voorwaarden. Dit wil zeggen dat zij geen effect hebben op de overeenkomst indien de wederpartij een beroep doet op de vernietigbaarheid van deze voorwaarden. Echter, zolang de wederpartij geen beroep doet op de vernietigbaarheid van de voorwaarden blijven deze in beginsel wel rechtsgeldig! Als een of meerdere voorwaarden uit de algemene voorwaarden vernietigbaar blijken te zijn, dan spreekt men ook wel van algemene voorwaarden die onredelijk bezwarend zijn. Daarnaast geldt tevens dat de algemene voorwaarden vernietigbaar zijn indien geen redelijke mogelijkheid is geboden aan de wederpartij om de voorwaarden te kunnen lezen.

Zwarte en grijze lijst

Voor consumenten bestaat er een zwarte (art. 6:236 BW) en grijze lijst (art. 6:237 BW) met algemene voorwaarden waarvan de wetgever vindt dat deze onredelijk bezwarend zijn of geacht moet worden dat deze onredelijk bezwarend zijn voor de consument.

Verschil tussen de lijsten
Het grote verschil tussen de twee lijsten is dat de voorwaarden op de zwarte lijst altijd onredelijk bezwarend zijn en daarvan geen tegenbewijs kan worden geleverd om de redelijkheid van het beding aan te tonen. Dit in tegenstelling tot de voorwaarden die op de grijze lijst staan. Hiervan wordt slechts vermoed dat zij onredelijk bezwarend zijn. Door tegenbewijs te leveren kan de opsteller van de algemene voorwaarden de redelijkheid aantonen en de vernietiging van de voorwaarden voorkomen c.q. terugdraaien.

Zwarte lijst

Voorwaarden die een te groot nadelig effect hebben voor de wederpartij zijn altijd vernietigbaar. Enkele voorbeelden hiervan zijn:

• de voorwaarde die het recht op tegenprestatie van de tegenpartij uitsluit;
• de voorwaarde die uitsluit dat de wederpartij tot ontbinding van de overeenkomst kan overgaan;
• de voorwaarde dat de prijs eenzijdig verhoogd mag worden en waarbij de wederpartij vervolgens niet de overeenkomst kan opzeggen vanwege deze prijsverhoging;
• de voorwaarde die een beperking of uitsluiting inhoudt van het leveren van bewijs door de wederpartij.

Grijze lijst

Voorwaarden die een nadelig effect hebben voor de wederpartij zijn vernietigbaar, tenzij wordt aangetoond dat het redelijke voorwaarden betreffen. Hierbij kan worden gedacht aan:

• de voorwaarde met de strekking dat opsteller van de voorwaarden te allen tijde onder de overeenkomst uit kan;
• de voorwaarde die uitsluit of beperkt dat de wederpartij van een aan hem toekomende wettelijke verrekeningsbevoegdheid gebruik kan maken;
• de voorwaarde die ervoor zorgt dat de gebruiker een afwijkend product mag leveren;
• de voorwaarde dat de opsteller een langere periode krijgt om te reageren op een aanbod of verklaring, terwijl de wederpartij hiervoor juist een kortere periode krijgt toebedeeld.

Niet op de zwarte of de grijze lijst

Als een voorwaarde niet op één van de lijsten voorkomt, dan betekent dit niet automatisch dat de voorwaarde is toegestaan. In het Burgerlijk Wetboek is namelijk een 'vangnetartikel' opgenomen waarop men een beroep kan doen indien de voorwaarden niet als onredelijk bezwarend zijn aangemerkt in de artikelen 236 en 237 van het zesde Burgerlijk Wetboek. Dit vangnetartikel is daarnaast erg belangrijk voor bedrijven, omdat deze geen gebruik kunnen maken van de zwarte en grijze lijst. De werking van deze artikelen zijn namelijk (exclusief) voorbehouden aan consumenten in de zin van de Nederlandse wet. De wetgever heeft het niet noodzakelijk geacht om ook bedrijven via deze lijsten bescherming te bieden tegen onredelijk bezwarende voorwaarden. Immers, van (professionele) bedrijven mag worden verwacht dat zij over de middelen beschikken om zichzelf te beschermen.

Nadeel vangnetartikel
Een groot nadeel van het zogenaamde vangnetartikel (art. 6:233 BW) is het feit dat de partij die een beroep doet op het artikel zelf moet aantonen (via bewijsvoering) dat de betreffende voorwaarden onredelijk bezwarend zijn. Dit in tegenstelling tot voorwaarden op de zwarte en grijze lijst, waarvan direct vaststaat of wordt vermoed dat zij onredelijk bezwarend zijn. Een beroep doen op de artikelen 236 en/of 237 van het zesde Burgerlijk Wetboek zal dan ook in de regel de voorkeur genieten boven het gebruik van artikel 233 van het zesde Burgerlijk Wetboek.