Beleidsnota: structuur met inhoud als uitgangspunt

Wie een omvangrijke tekst schrijft zal zijn tekst op de juiste wijze moeten indelen. Een schrijver van een beleidsnota kan een vaste structuur als uitgangspunt nemen, of hij kan zelf een indeling maken. Beschrijvende beleidsnota's zijn teksten die een bepaald onderwerp in beeld brengen. Doorgaans bevatten ze geen conclusie en argumentatie. Deze beleidsnota's kunnen ingedeeld worden door gebruik te maken van een thematische indeling. U kunt kiezen uit diverse inhoudelijke indelingsprincipes. Het is niet altijd eenvoudig om de juiste keuze te maken.

Twee indelingsprincipes voor een beleidsnota

De indeling van een beleidsnota kan gedaan worden op twee manieren:

• bepalen van de inhoud op basis van een vaste structuur (bijvoorbeeld de argumentatiestructuur)
• bepalen van geschikte structuur voor de inhoud (informatie) die u heeft verzameld

Het tweede indelingsmodel komt in dit artikel aan de orde. Er wordt een drietal indelingsprincipes besproken die u kunt gebruiken om de gevonden inhoud (informatie) in een structuur onder te brengen.

Wanneer structureren met de gevonden inhoud als uitgangspunt?

Beleidsnota's met een beschrijvende centrale vraag zijn beleidsnota's waarin doorgaans niet betoogd wordt. Een conclusie is in deze beleidsnota's ook niet op zijn plaats. Die beleidsnota's kunnen doorgaans gestructureerd worden op basis van de inhoud. Dat kan bijvoorbeeld een beleidsnota zijn over de problemen die een rol spelen bij de personeelsbezetting binnen een bedrijf, of een beleidsnota over het drugsbeleid in een bepaalde stad.

Als u dus een beleidsnota moet schrijven met de beschrijvende centrale vraag 'Hoe zit de markt van energieleveranciers in Nederland in elkaar?', dan kunt u de gevonden inhoud in een structuur proberen onder te brengen (bijvoorbeeld geografisch of thematisch). Een beleidsnota met een verklarende, toetsende of adviserende centrale vraag kan beter geschreven worden op basis van een vaste structuur.

Overigens kunnen de inhoudelijke indelingsprincipes (thematisch, chronologisch, geografisch) ook van belang zijn voor beleidsnota's die ingedeeld zijn op basis van een vaste structuur, want de paragraafindeling van de verschillende hoofdstukken van die beleidsnota's is niet zelden thematisch, chronologisch of geografisch.

Informatie selecteren, bundelen en ordenen

Als u een beleidsnota schrijft, zult u informatie moeten selecteren. U moet immers beslissen wat u wel of niet opneemt. Ook zult u de informatie moeten bundelen. Er moet bepaald worden welke informatie bij elkaar hoort. Vervolgens moet de informatie worden geordend. U moet bepalen in welke volgorde de informatie moet worden gepresenteerd. De verschillende inhoudelijke indelingsprincipes kunnen u hierbij ondersteunen.

De verschillende inhoudelijke indelingsprincipes

De verschillende indelingsprincipes berusten op bepaalde kenmerken van de inhoud van een tekst. Er worden drie indelingsprincipes besproken:

• het chronologische of procedurele indelingsprincipe: tekst ingedeeld op basis van tijd of tijdsverloop
• het geografische of ruimtelijke indelingsprincipe: tekst ingedeeld op plaats
• het thematisch indelingsprincipe: tekst ingedeeld op aspect, onderdeel of invalshoek

Chronologische indeling

Een chronologische (of procedurele) indeling kan gebruikt worden als de informatie in de beleidsnota vanuit een tijdsperspectief wordt behandeld en er sprake is van een noodzakelijke volgorde. In een beleidsnota van de gemeente Maastricht over een betere voorlichting aan drugsverslaafden kunnen de te nemen stappen chronologisch worden beschreven:


Er is hier sprake van een noodzakelijke volgorde. Als de voorlichtingscampagne een succes wordt dan moeten er voldoende hulpverleners zijn. Een voorlichtingscampagne kan pas gestart worden als er voldoende voorlichtingsmateriaal beschikbaar is.

Geografische indeling

De geografische (of ruimtelijke) indeling wordt gebruikt als de in de beleidsnota opgenomen informatie vanuit een plaatsperspectief wordt behandeld. Zo kunnen de afdelingen van een bedrijf, die ieder een bepaalde ruimte hebben, in een beleidsnota worden beschreven. Ook een overzicht van het drugsbeleid in diverse steden kan worden vermeld in een beleidsnota met een geografische indeling:

Thematische indeling

Ook de thematische indeling worden vaak gebruikt als er sprake is van teksten met een beschrijvende centrale vraag. Bij het thematisch indelingsprincipe wordt het onderwerp opgesplitst in verschillende thema's, aspecten of onderdelen. Er zijn verschillende soorten thematische indelingen te onderscheiden:

Het geheel opdelen in delen

Stel dat u in een beschrijvende beleidsnota een analyse moet geven van het functioneren van een bedrijf, dan kan een bedrijf (het geheel) worden verdeeld in een aantal bedrijfsactiviteiten. In uw beleidsnota besteedt u aandacht aan de diverse afdelingen van het bedrijf:

• Organisatie
• Productie
• Administratie
• Marketing

Het onderscheiden van invalshoeken

Stel dat u een beleidsnota schrijft over de wenselijkheid van de nieuwe wet op de euthanasie, dan kunt u het onderwerp vanuit diverse invalshoeken beschrijven. Bij uw beleidsnota over het onderwerp Euthanasie kunt u bijvoorbeeld de volgende invalshoeken kiezen:

• Juridisch
• Ethisch
• Politiek
• Maatschappelijk

Het onderscheiden van de soorten

Als u een beleidsnota moet schrijven over de stand van zaken binnen het onderwijs in Nederland, dan kunt u onderscheid maken tussen verschillende soorten schooltypen:

• 1 Open onderwijs
• 2 Bijzonder onderwijs (niet kerkgebonden)
• 2. 1 Montessorischolen
• 2. 2 Daltonscholen
• 3 Kerkgebonden onderwijs

Het onderscheiden van plaatsen

Een geografische indeling kan ook worden beschouwd als een thematische indeling (thema: plaats). De verschillende afdelingen van het bedrijf zijn vaak gevestigd in een aparte ruimte. Ze kunnen in een beschrijvende beleidsnota over het functioneren van het bedrijf elk in een eigen hoofdstuk worden beschreven.

Het onderscheiden van aspecten

Stel u moet een beleidsnota schrijven over een nieuw bestemmingsplan voor de gemeente Tilburg, dan zou u de volgende aspecten kunnen onderscheiden:

• 1. Wettelijke aspecten
• 2. Economische aspecten
• 3. Milieu-aspecten
• 4. Werkgelegenheidsaspecten
• 5. Sociale aspecten

Werkwijze bij een thematische indeling

Soms heeft u al een lijst met een aantal deelonderwerpen (aspecten, onderdelen, soorten, plaatsen, invalshoeken). U moet het onderwerp bepalen, deelonderwerpen die iets gemeenschappelijks hebben bundelen tot een deelonderwerp, en de aldus verkregen deelonderwerpen in een bepaalde volgorde zetten. Deze werkwijze is bottom-up.

Het kan ook zijn dat een bepaald onderwerp uw uitgangspunt is. De werkwijze is dan top-down. U krijgt bijvoorbeeld de opdracht om een beleidsnota te schrijven over het welzijn van asielzoekers in uw gemeente. Dan zou u kunnen beginnen met brainstormen. U stelt een aantal vragen die van belang kunnen zijn:

• Wat is het aantal asielzoekers binnen de gemeente?
• Hoe kan hun welzijn worden bepaald?
• Wat is er al bekend over hun welzijn?
• Moet ik hun welzijn zelf gaan onderzoeken?
• Hoe kom ik in contact met hulpverleners van asielzoekers?

Dit lijstje is niet compleet. Er kunnen nog meer vragen worden gesteld. Deze top-down werkwijze moet een aantal deelonderwerpen opleveren. De verschillende deelonderwerpen (vaak een bundeling van kleine deelonderwerpen) zullen in een bepaalde volgorde moeten worden gezet. Dat kan vaak op verschillende manieren. Het is vaak even puzzelen voordat u de juiste indeling en volgorde heeft bepaald.

Wellicht vindt u het lastig om zelf een structuur te bedenken. U kunt dan overwegen om te schrijven met een tekstschema als uitgangspunt. De opbouw van uw tekst ligt dan al vast. De verschillende onderwerpen moeten dan ondergebracht worden bij de verschillende rubrieken die binnen een tekstschema worden onderscheiden. Het werken met tekstschema's (vaste structuren) als uitgangspunt komt in andere artikelen aan de orde.

Lees verder

• Beleidsnota: van vraag naar antwoord
• Beleidsnota: het schrijven van een beleidsnota
• Beleidsnota: communicatief en strategisch formuleren