Variabelen en invloeden op de rechtbank

Hoewel op het eerste gezicht niet prominent aanwezig, is het instituut de rechtbank onderhevig aan vele invloeden. Deze invloeden zullen in dit artikel toegelicht worden om een beter beeld te krijgen van de wisselwerking tussen de maatschappij en rechtbank.

Stroomlijning van de rechtbank

De rechtbank is een grote organisatie en een belangrijke spil binnen de Nederlandse rechtspraak. Het is een omvangrijke organisatie die een belangrijk maatschappelijk doel dient en daarom is een goede organisatiestructuur van groot belang. Het moet een geoliede machine zijn die de maatschappij dient ter ondersteuning, geschiloplossing en berechting van misdadigers. De rechtbank is de eerste aanvang bij een rechtsgang en krijgt daardoor te maken met grote hoeveelheden mensen en een grote variatie aan zaken. Hierdoor is het belangrijk dat de aanvoer van zaken gestroomlijnd verloopt en snel zijn weg vindt naar de juiste plek binnen de organisatie. Om deze stroomlijning beter te begrijpen moet er gekeken worden naar de organisatie van de rechtbank evenals de interne- als externe variabelen en invloeden, alsmede de belanghebbende partijen.

Demografische invloeden

Allereerst is de rechtbank als organisatie zeker onderhevig aan de demografische variabelen. De in Nederland gezetelde rechtbanken zijn verdeeld in arrondissementen, negentien in totaal. De grenzen van een arrondissement komen voor een groot gedeelte overeen met de provinciegrenzen. Toch is onderling groot verschil. Amsterdam kent haar eigen arrondissement, terwijl er voor de gehele provincie Groningen maar één is; er zijn zelfs vergevorderde plannen om Groningen, Leeuwarden en Assen samen te voegen tot één arrondissement. Dit heeft mede te maken met de bevolkingsomvang van het desbetreffende gebied. Meer bevolking is inherent aan meer aangeleverde zaken. Toch is de bevolkingsomvang niet de enige demografische variabel die invloed heeft op de organisatie van de rechtbank, ook de bevolkingssamenstelling heeft invloed. Echter is deze invloed niet toegespitst op de hoeveelheid aangeleverde zaken, eerder van welke aard deze zaken zijn. Zo is het een statistisch feit dat allochtonen statistisch relatief veel misdaden plegen. Een hoge hoeveelheid buitenlanders in een arrondissement zal zorgen voor meer misdaden.

Economische invloeden

Ten tweede is de economie ook van invloed op de rechtbank. Een grote lokale werkloosheid staat garant voor een hoger volume aan arbeidsrechtconflicten dan een regio waar amper werkloosheid is. Bijkomend product is dat meer mensen een uitkering zullen vragen, en meer mensen uitkeringsfraude zullen plegen. Dit soort variabelen zijn niet beperkt tot werkloosheid, ook kan gedacht worden aan de leeftijdssamenstelling, echtscheidingscijfers en bevolkingsdichtheid. Laatstgenoemde heeft bijvoorbeeld invloed op de hoeveelheid burenruzies. Bij hoogconjunctuur is er weinig werkloosheid. Toch is een hoogconjunctuur niet een garantie voor weinig arbeidszaken. Om aan de hoge vraag naar producten te voldoen zullen meer ontslagen volgen, en daarom weer arbeidsconflicten ontstaan. Een ander gevolg van hoogconjunctuur is de neerwaartse economische spiraal die volgt - de werkloosheid neemt weer toe. Hierdoor zou je kunnen stellen dat economische hoogtij het begin inluidt van een grote toestroom van arbeidszaken. In economische echte tijden, bijvoorbeeld een recessie, zullen ook andere trends optreden. Uit economische wanhoop en armoede zullen mensen eerder geneigd zijn misdaden te begaan waar ze geld mee kunnen verdienen.
 

Sociale invloeden

Ten derde is er sprake van sociale variabelen. Dit is een nogal abstracte invloed, en daarom lastig te beschrijven. Wel zijn er enkele goede voorbeelden van sociale invloeden op de rechtbank, maar wederom beperkt tot de aard van de aangeleverde zaken. Bijvoorbeeld, in regionen waar echtscheidingen sterk worden afgekeurd - denk bijvoorbeeld aan dorpen met een streng Christelijke karakter, zoals Staphorst - zullen amper echtscheidingszaken bij het bijbehorende arrondissement aandoen.

Technologische invloeden

Ten vierde zijn er de technologische ontwikkelingen die invloed hebben op de organisatie van de rechtbank. Er is sprake van een intranet, contact geschied veelal via de e-mail en meer recent zijn dossiers gedigitaliseerd. Dit heeft natuurlijk ook invloed op de organisatie van de rechtbank. De ICT bekleed een steeds belangrijkere functie binnen de rechtbank gezien zij het eerste aanspreekpunt zijn bij vragen, disfunctioneren en andere zaken omtrent de digitalisering. Gezien de rechtbank een werkgever is met veel werknemers die al lange tijd daar werken, moeten de werknemers ook wennen aan de nieuwe technologische ontwikkelingen.

Veelal worden deze technologische ontwikkelingen ingezet om de zogenaamde workflow te verbeteren; veel werk wordt makkelijker gemaakt, of simpelweg weggenomen. We hebben wel te maken met een nichemarkt, dit geeft technologieproducenten een vorm van macht, en daarom ook invloed op de rechtbank. Mocht de enige producent van archiveringsprogramma’s geschikt voor de rechtbank besluiten de hele processen om te gooien, dan is de rechtbank genoodzaakt hierin mee te gaan. Er moeten nieuwe cursussen aan werknemers aangeboden worden, er moet misschien nieuwe apparatuur worden aangeschaft, et cetera.

Ecologische invloeden

Ten vijfde zijn er op kleine schaal ook ecologische invloeden. Mocht er binnen een arrondissement veel bedrijven zijn die milieuwetten schenden, dan is de sector die verantwoordelijkheid draagt voor het afhandelen van dit soort zaken natuurlijkerwijs groot. Naar ons weten komt dit in Nederland niet voor.

Markt- en bedrijfstakinvloeden

Ten zesde gaan we kijken naar de markt- en bedrijfstakvariabelen. Doordat de rechtbank een organisatie is die puur dient ter behoeve van het volk, de maatschappij, is er geen sprake van concurrentie. Wel werkt de rechtbank met targets, dit zal bij de politieke invloeden besproken worden. De rechtspraak zal nooit en te nimmer een markt worden, laat staan een vrije markt, waarin andere spelers kunnen toetreden. Dit is sterk onwenselijk en totaal niet conform de wijze waarop onze rechtspraak is ingericht.

Politieke invloeden

Tot slot een blik op de politieke invloeden. Hoewel volgens sommigen sterk onwenselijk, is de invloed van de politiek pertinent aanwezig binnen de rechtbank en de rechtspraak in het algemeen. Deze invloed is zowel rechtstreeks als indirect. Rechtstreekse invloed uit zich in de besluitvorming en regelgeving die wordt opgesteld door de regering en Staten-Generaal. Dit kan heel direct invloed hebben op de organisatie, zo is ook de afgelopen tijd gebleken. Als er gesneden wordt in het budget dat beschikbaar gesteld wordt voor de rechtbanken dan zijn reorganisaties en andere maatregelen een onoverkomelijke noodzaak. Dit kan de organisatiestructuur en handelswijze van rechtbanken radicaal beïnvloeden. Ook blijkt deze invloed uit de targets. Aan het begin van ieder jaar wordt berekend hoeveel zaken rechtbanken ongeveer zullen behandelen. Aan de hand van deze berekening krijgt iedere rechtbank een geldsom van de jongens in Den Haag. Aan het eind van het jaar wordt de balans opgemaakt; is de quota overschreden dan komt er nadien extra geld, en andersom geldt dat als het niet wordt gehaald dan moet er geld terug.

Een andere abstracte doch aanwezige invloed vanuit de politieke sferen is de heersende tendens in het politiek veld. Vaak gehoorde geluiden van politieke partijen zijn dat er hogere straffen moeten komen. Ook wordt de zittende magistratuur nog wel eens beschuldigd van politieke gekleurdheid. Ondanks de heersende trias politica is de (on)zichtbare hand van Den Haag erg aanwezig binnen de rechtbanken.

Invloed en uitwerking van de variabelen

Door alle variabelen die invloed hebben op de aard van de zaken, bepalen de variabelen met name de grootte van de sectoren binnen de rechtbank binnen een bepaald arrondissement. Ook wordt de gehele organisatiestructuur grotendeels bepaald door alle variabelen; de rechtbank moet dynamisch zijn en inspelen op de heersende trends en ontwikkelingen op verscheidene aspecten.

Afgezien van alle partijen die invloed op de rechtbank en haar organisatie uitoefenen, zijn er ook partijen aan te wijzen die beïnvloedt worden door de rechtbank. De grootste en meest prominente partij, dat zijn wij. De maatschappij. De rechtbank is een instrument van de rechtspraak, en de rechtspraak beïnvloedt ons allen. We zijn allemaal gebonden aan wetten en regels, en de rechtbank dwingt deze - indien nodig - af. Waar de wetten en regels door anderen worden gemaakt, zijn deze nutteloos zonder de rechtbank. De wetten zijn de handvatten, de rechtbank is het instrument.

Een andere belangrijke invloed op de maatschappij die de rechtbank uitoefent, is het misdadigers en eventueel isoleren van misdadigers van de maatschappij. De rechtbank kan vrijheidsstraffen uitdelen waardoor iemand uit de samenleving wordt gehaald. Hier hebben wij allemaal baat bij. Een bekend gezegde is de maatschappij, dat zijn wij. Dat klopt. En de rechtbank is een instrument om deze samenleving te stroomlijnen, te organiseren, te reguleren en te corrigeren. Een hulpmiddel ter behoefte van ons allen.

Lees verder

• Soorten strafrecht
• Een inleiding op het strafrecht
• Het doel van straffen in het Nederlandse strafrecht