Narcistische leiders: voordelen en nadelen - Michael Maccoby

Narcistische leiders: wat zijn de voordelen en nadelen van narcistische leiders? Volgens internationaal deskundige op het gebied van leiderschap, Michael Maccoby, komt de liefde van veel leiders voor de schijnwerpers voort uit wat wel de narcistische persoonlijkheid genoemd wordt. Dit heeft zowel positieve als negatieve kanten: een narcist is vaak een visionair die het bedrijf door belangrijke veranderingen heen kan loodsen. Maar een narcist kan ook doof zijn voor goede raad en het bedrijf regelrecht naar de ondergang leiden.

Narcistische leiders

• Voorwaarden voor constructief leiderschap van een narcist
• Productieve narcisten en de schaduwzijde
• Op de voorgrond treden
• Narcisme heeft een donkere keerzijde
• Drie persoonlijkheidstypen
• Drie hoofdtypen persoonlijkheden
• Narcisten zijn onafhankelijke innovators
• Sterke kanten narcistische leiders
• Visie
• Enthousiasmeren
• Zwakke kanten narcistische leiders
• Werken voor een narcist
• Te narcistische baas slecht voor bedrijf

Voorwaarden voor constructief leiderschap van een narcist

Volgens Maccoby moeten narcistische leiders hun grenzen kennen. Een bedrijf of onderneming met een narcistische leider die zich bewust is van zijn eigen valkuilen en onhebbelijkheden, kan voor een gouden toekomst zorgen. Hij noemt drie voorwaarden waar de productieve en constructieve narcistische leider aan moet voldoen:

1. hij moet beschikken over een gelijkwaardige sparring partner die hem durft te corrigeren zodat de narcist met beide benen op de grond blijft staan;
2. de mensen in zijn organisatie moeten zich kunnen identificeren met zijn doelstellingen en visie; hij moet zijn medewerkers meekrijgen zodat zij zich met hem identificeren en zij de personificatie worden van het bedrijf;
3. ze moeten in therapie of via een andere methode bepaalde karakterfouten en negatieve eigenschappen herstellen.

Productieve narcisten en de schaduwzijde

Op de voorgrond treden

Leiders treden meer dan ooit op de voorgrond; ze geven interviews in week- en dagbladen en op radio en televisie. Ze schrijven boeken en artikelen en geven ze zitten in allerlei adviescommissies. Bedrijven maken turbulente veranderingen door en dat vraagt volgens Maccoby om visionair en charismatisch leiderschap. Hij is ervan overtuigd dat veel hedendaagse leiders voldoen aan de kenmerken van het persoonlijkheidstype dat de grondlegger van de psychoanalyse, Sigmund Freud, omschreef als 'narcistisch' - een type die binnen het spectrum voor normaliteit viel. Volgens Freud zijn deze types "bij uitstek geschikt om te fungeren als steunpilaar voor anderen, om de rol van leider op zich te nemen en om een nieuwe stimulans te geven aan culturele ontwikkeling of te morrelen aan de status quo."

Maccoby noemt in één adem figuren als Napoleon Bonaparte, Mahatma Gandhi en Franklin Delano Roosevelt die de sociale agenda bepaalden "toen de maatschappij werd overheerst door oorlog, religie en politiek". Nu vraag ik me af of je zo'n heerszuchtig en oorlogszuchtig type die de revolutie bracht gelijk moet stellen met een vredelievende activitist die geweldloze acties voorstond om sociale veranderingen te bewerkstelligen: Napoleon versus Gandhi.

Narcisme heeft een donkere keerzijde

Maar goed, de boodschap van Maccoby is dat in de loop van de geschiedenis narcisten altijd de toekomst hebben bepaald en andere mensen hebben geïnspireerd. Narcisme heeft een schaduwkant, een donkere keerzijde. Freud zei dat narcisten emotioneel geïsoleerd en uiterst onbetrouwbaar zijn. Ook kunnen ze in woede ontsteken - narcistische woede - als ze gekrenkt worden en het beeld dat ze van zichzelf ophouden bedreigd wordt. Ze hebben een opgeblazen ego. En als ze iets presteren, loert het gevaar dat ze grootheidswaan krijgen. Het narcistische persoonlijkheidstype is vernoemd naar de mythische figuur Narcissus die stierf omdat hij gepreoccupeerd was met zichzelf. Hij werd verliefd op zijn spiegelbeeld in het water; hij was niet meer bij het water weg te slaan. Hij takelde langzaam af, hij verloor zijn levenskracht en zijn schoonheid die eens zo betoverend was voor de nimf Echo - die ondanks alles dicht bij hem bleef. Narcissus werd iedere dag zwakker totdat hij uitgeput stierf.

Drie persoonlijkheidstypen

Drie hoofdtypen persoonlijkheden

Freud onderscheidde drie hoofdtypen persoonlijkheden:

1. erotisch;
2. obsessief; en
3. narcistisch.

De meeste mensen bezitten van alle drie types wel wat eigenschappen, doch dikwijls domineert één type de persoonlijkheid. Het erotische persoonlijkheidstype wil graag geliefd worden - ze zijn afhankelijk van anderen van wie ze de liefde niet willen missen, iets waar ze bang voor zijn. Obsessieve types zijn zelfstandig en consciëntieus. Het zijn mensen die de orde en rust bewaren en ze zijn uitermate geschikt als operationele managers, aldus Maccoby. Ze willen zichzelf graag ontwikkelen en ze zijn op zoek naar de beste manieren om problemen en conflicten op te lossen, win-win situaties tot stand te brengen en zichzelf te verbeteren als manager. Wat ze volgens Maccoby missen is "de visie, de durf en het charisma die nodig zijn om van een goed idee een fantastisch idee te maken". Het zijn mensen die goed kunnen communiceren, productief zijn en goed kunnen samenwerken met anderen. "De improductieve ... exemplaren worden kortzichtige deskundigen en regelgebonden bureaucraten."

Narcisten zijn onafhankelijke innovators

Narcisten daarentegen zijn onafhankelijke innovators die zich laten leiden door hun zucht naar status, macht en aanzien en een sterke drijfveer hebben hun grootse plannen en ambities te verwezenlijken. Ze willen bewonderd worden, maar ze willen ook alles weten zodat ze de juiste beslissingen kunnen nemen. Zonder schuldgevoel storten ze zich op hun doelstellingen. Het risico is dat ze zichzelf op een voetstuk plaatsen, isoleren van anderen en een soort achterdocht ontwikkelen waardoor ze in kritiek een aanval zien op hun persoon. Ze kunnen in zo'n geval gemeen uithalen, over lijken gaan en het bedrijf te gronde richten in hun tomeloze heerszucht. De persoonlijkheid van een persoon bepaald dus de leiderschapsstijl. Het is het beste als een narcist ook obsessieve trekken heeft en niet een volbloed narcist is. Hij zal dan niet over lijken gaan om zijn doel te bereiken, maar ook rekening houden met de gevoelens van een ander en morele afwegingen maken - in plaats van puur opportunistisch te handelen.

Sterke kanten narcistische leiders

Wat zijn de sterke eigenschappen van een narcistische leider? Maccoby onderscheid er twee.

Visie

Narcistische leiders hebben een visie die ver kan reiken en die ze in duizelingwekkend tempo en met grote inspanningen willen bereiken. Deze leiders zijn onmisbaar in tijden van veranderingen, wanneer het roer drastisch omgegooid moet worden en nieuwe werelden ontdekt moeten worden. Ze willen wat bereiken en een erfenis nalaten.

Enthousiasmeren

Narcisten zijn zeer goed in staat mensen aan zich te binden en te enthousiasmeren voor hun grootse plannen. Deze volgelingen hangen aan de lippen van de narcist - die vaak een begenadigd en getalenteerd spreker is. Er dreigt echter een risico: hoe meer hij stijgt op de ladder van aanzien en prestige, des te minder hij de neiging heeft naar anderen te luisteren. Adviezen legt hij naast zich neer en goede raadgevingen slaat hij in de wind.

Zwakke kanten narcistische leiders

Wat zijn de zwakke eigenschappen van een narcistische leider? Maccoby noemt er vijf.

1. Narcisten zijn gevoelig, zo niet hypergevoelig voor kritiek.
2. Narcisten zijn slechte (lees: selectieve) luisteraars: ze horen alleen wat ze willen horen.
3. Ze spreiden een gebrek aan empathie ten toon. Ze zijn niet in staat zich in een ander te verplaatsen of de situatie te bekijken vanuit het perspectief van de ander. Volgens Maccoby bezitten narcisten wel een soort van emotionele intelligentie, maar het is juister om dat gewiekstheid te noemen. Ze kunnen mensen vaak zonder scrupules gebruiken voor eigen doeleinden, ze zijn opportunistisch en manipulatief.
4. Narcisten hebben een intens verlangen de strijd aan te gaan, ze willen winnen, ze hunkeren naar erkenning en succes.
5. Ze hebben vaak een afkeer aan mentoring. Ze zijn solisten die het liefste onafhankelijk en zonder daarbij op vingers gekeken te worden opereren.

Werken voor een narcist

Werken voor een narcist is geen sinecure. Het vergt moed, kracht en uithoudingsvermogen. Als je werkt voor een narcist, moet je jezelf weg kunnen cijferen en daar slaagt niet iedereen in. Michael Maccoby geeft drie tips:

1. toon altijd empathie voor de gevoelens van je baas en verwacht niets daarvoor terug.
2. kom met goede ideeën en laat je baas met de eer strijken.
3. zet je werk op de eerste plaats: narcistische leiders leggen beslag op je tijd.

Noten

1. Narcistische leider is nodig in tijden van transitie: http://www.express.be/business/nl/management/narcistische-leider-is-nodig-in-tijden-van-transitie/92611.htm (voor de laatste keer geraadpleegd op 4 mei 2009)
2. http://www.nieuwsbank.nl en Intermediair, 24-06-2011 #25, p.7.

Lees verder

• Leiderschapsstijlen: soorten en effectief leiderschap
• Essentiële leiderschapskwaliteiten ontwikkelen: voorbeelden
• Leiderschap en visie: succesvolle organisaties hebben visie
• Narcistische persoonlijkheidsstoornis: symptomen DSM-5
• Leiderschapskwaliteiten: geduld, luisteren en inspireren