Sociale grondrechten in Nederland

Wat zijn sociale grondrechten? Sociale grondrechten zijn beschreven in de Nederlandse Grondwet. Sociale grondrechten vormen als het ware instructies voor de overheid om bepaalde zaken voor de burger te waarborgen. Denk hierbij aan bijvoorbeeld het recht op onderwijs en zorg.

Wat zijn sociale grondrechten

De Nederlandse wet bevat sociale grondrechten die van groot belang zijn voor de Nederlandse burger. Deze zogenaamde sociale grondrechten zijn, zoals ook beschreven is in de Grondwet, ‘voorwerp van zorg voor de overheid’. Dit betekent dat de overheid er voor verantwoordelijk is dat de sociale grondrechten worden uitgevoerd en nageleefd. Volgens de wet moet de overheid op het gebied van sociale grondrechten streven naar zorg en ontwikkeling van de burgers, onder meer door het zo mogelijk verschaffen van een recht op pensioen, voldoende woongelegenheid en werkgelegenheid, medische verzorging, een behoorlijke levensstandaard, sociale zekerheid en onderwijs.

Doordat sociale grondrechten beleidsverplichtingen opleggen aan de overheid (zoals het zorg dragen voor onderwijs en zorg), worden deze ook wel 'instructienormen' genoemd.

Naleving van sociale grondrechten door de overheid

In tegenstelling tot klassieke grondrechten, wordt bij de sociale grondrecht niet geëist van overheid om iets na te laten, maar om juist wel zorg te dragen voor de verwezenlijking en waarborging van rechten. Dit geschied meestal door het ter beschikking stellen van geld door de overheid. Een gevolg hiervan is onder meer dat de overheid geld beschikbaar moet stellen voor bijvoorbeeld leraren en scholen, zodat er onderwijs gegeven kan worden aan de Nederlandse burger. Dit berust dan op het sociale grondrecht 'Recht op onderwijs'. Overigens moet de overheid niet allen geld beschikbaar stellen voor het onderwijs, maar tevens voor respecteren van bijzondere vormen van onderwijs. Hierdoor is het recht op onderwijs naast een sociaal grondrecht ook een klassiek grondrecht. Dit is dan meteen een essentieel verschil tussen sociale grondrechten en de klassieke grondrechten. Sociale grondrechten leggen aan de overheid de plicht op zich zo veel mogelijk in te spannen om deze grondrechten te verwezenlijken door het treffen van voorzieningen, terwijl bij klassieke grondrechten de overheid zich nu juist van actief ingrijpen dient te onthouden.

Er zijn bij dit onderscheid echter uitzonderingen. Zo is het kiesrecht van de Nederlandse burger een klassiek grondrecht, maar moet de overheid hier wel actief zorg voor dragen, door middel van een organisatie en bekostiging van verkiezingen. Een ander verschil is zojuist al genoemd. Sociale grondrechten bevatten niet meer dan instructies voor de overheid. Dat heeft tot gevolg dat het individu aan een sociaal grondrecht geen rechten kan ontlenen en dus niet bij de rechter terecht kan ingeval de overheid in gebreke blijft bij haar zorgplicht voor de verwezenlijking van dat grondrecht. Dat is anders bij de klassieke grondrechten. Daar heeft de rechter wel een taak: hij kan op verzoek van een individu controleren of een klassiek grondrecht is geschonden en of die inbreuk gerechtvaardigd was.

Op welke gebieden zijn de sociale grondrechten van toepassing?

Zoals gezegd worden de sociale grondrechten nageleefd door de overheid, en zijn deze sociale grondrechten instructies voor de overheid. Daarom moet de overheid zorg dragen voor de volgende gebieden:

• Werkgelegenheid
• Woongelegenheid
• Onderwijs
• Sociale zekerheid
• Volksgezondheid