Verschil sociale verzekeringen en sociale voorzieningen

Binnen de publieke sociale zekerheid valt een onderscheid te maken tussen sociale verzekeringen en sociale voorzieningen. Op het eerste gezicht lijken sociale verzekeringen zich te onderscheiden van sociale voorzieningen doordat de sociale verzekeringen zijn gebaseerd op het verzekeringsbeginsel en de sociale voorzieningen niet.

Verzekeringsbeginsel

Het verzekeringsbeginsel wordt ook wel aangeduid met de term equivalentiebeginsel. Van equivalentie is in het algemeen sprake als er een verband bestaat tussen de hoogte van de te betalen premie en het risico dat de verzekeraar loopt. Een groter risico correspondeert dan met een hogere premie, terwijl een geringer risico tot een lagere premie leidt. Ook de relatie tussen verzekeringsduur en uitkeringsduur kan duiden op equivalentie. Dit kan zich bijvoorbeeld voordoen als langer aanspraak kan worden gemaakt op een uitkering naarmate iemand langer verzekerd is geweest.

De opvatting dat de sociale verzekeringen zijn gebaseerd op het verkeringsbeginsel, is omstreden. Van belang hierbij is dat het verzekeringsbeginsel in principe tot het domein van de particuliere verzekering behoort. De sociale verzekering is, historisch gezien, weliswaar verwant aan de particuliere verzekering, maar heeft zich daarvan in de loop van de tijd losgemaakt. Dit komt onder andere tot uiting in het feit dat de andere dan louter verzekeringstechnische overwegingen mede bepalend zijn voor de hoogte van de premie en de hoogte en de duur van de uitkeringen. Bij de sociale verzekeringen spelen bijvoorbeeld overwegingen van solidariteit een belangrijke rol. Zo is het in de verzekeringen gebruikelijk dat ook aanspraak op een uitkering kan worden gemaakt als geen premie is betaald.

Premiebetaling is dus geen absolute voorwaarde voor het recht op uitkering. Verder ontbreekt in de meeste sociale verzekeringen het verband tussen premiehoogte en risico-omvang. Ook zijn de uitkeringen in bepaalde regelingen voor iedereen gelijk, terwijl de premies naar het inkomen worden berekend. Het verzekeringsbeginsel wordt in deze gevallen doorbroken. Dat is evenzeer het geval ten aanzien van de re-integratievoorzieningen die in de sociale verzekeringen zijn opgenomen. Ook bij dit soort voorzieningen ontbreekt het verband tussen premie en risico en tussen verzekeringsduur en uitkeringsomvang.

Premiebetaling versus algemene middelen

Het verzekeringsbeginsel is tegen deze achtergrond minder geschikt als criterium om sociale verzekeringen van sociale voorzieningen te onderscheiden. Beter is daarvoor aansluiting te zoeken bij het verschil in de maten van overheidsbetrokkenheid. De beide systemen van inkomensbescherming lopen op dit punt, als totaal gezien, uiteen. Zo worden de sociale verzekeringen nagenoeg geheel bekostigd uit premiebijdragen die door werkgevers, werknemers, zelfstandigen en ingezetenen verschuldigd zijn. De overheid draagt daarin doorgaan slechts in beperkte mate bij. Wel heeft de overheid vaak het monopolie ten aanzien van het vaststellen van de hoogte van de premies. De kosten van de sociale voorzieningen komen daarentegen geheel voor rekening van de overheid. Zij worden, net als de andere overheidsuitgaven, bestreden uit de algemene middelen, die voornamelijk bestaan uit de opbrengsten van de verschillende belastingen.

Uitvoeringsaspecten

Ook op het vlak van de uitvoering bestaan er verschillen. Zo zijn de sociale voorzieningen nagenoeg volledig in handen van de overheid. Zij bepaalt het beleid, vertaalt dit in wetgeving en voert, op een enkele uitzondering na, de regelingen ook zelf uit. In de sociale verzekeringen is de aanwezigheid van de overheid minder prominent. Daar ligt de taak van de overheid met name op het vlak van de beleidsbepaling en de regelgeving. De uitvoering van de regelingen geschiedt door lichamen die een zekere zelfstandigheid ten opzichte van de rijksoverheid innemen, zij het dat zij wel een overheidstaak uitvoeren.

Complementariteit

Een punt van verschil is tot slot dat de sociale voorzieningen doorgaans een complementaire functie vervullen ten opzichte van de sociale verzekeringen. Slechts als aan dat systeem geen afspraken (meer) kunnen worden ontleend of die aanspraken onvoldoende zijn, komen de sociale voorzieningen in beeld.