Meerdere vorderingen in één procedure

In veel procedures gaat het niet alleen om één rechtsvordering. Vaak heeft niet alleen de eiser vordering tegenover de gedaagde, maar heeft ook de gedaagde een vordering tegen de eiser. Ook kan het zijn dat een derde zich in het geschil wil mengen of dat de eiser meerdere vorderingen heeft. Hierdoor komt er een procedure totstand waarin meerdere rechtsvorderingen tegelijkertijd worden behandeld. Hierover gaat dit artikel.

Inleiding

Tegenwoordig kennen we verschillende situaties waarin er in een procedure meerdere vorderingen een rol spelen. Het is vaak verstandig om deze vorderingen binnen één procedure te behandelen, vooral om de snelheid van het proces en de kosten te drukken. Ik zal in dit artikel de volgende vorderingen bespreken: reconventie, subjectieve en objectieve cumulatie, vrijwaring en interventie.

Reconventie

De reconventie is een middel voor de gedaagde. De eiser zal de gedaagde met een dagvaarding oproepen voor een terechtzitting. In deze dagvaarding staat onder andere de eis van de eiser, ook wel de vordering genoemd. Wanneer de gedaagde denkt ook een vordering tegen de eiser te hebben, kan hij de eiser natuurlijk in een apparte procedure dagvaarden. Veel handiger is echter het instellen van een reconventionele vordering, art. 136-138 Rechtsvordering (Rv). De reconventie eis moet de gedaagde doen in zijn conclusie van antwoord, volgende op de dagvaarding van de eiser. De eis van de eiser zal in het vervolg bij reconventie de conventie genoemd worden. In de meeste gevallen kan de gedaagde een eis in reconventie instellen, deze eis hoeft geen betrekking te hebben op de eis in conventie.

Het instellen van een eis in reconventie heeft een aantal voordelen die afgewogen moeten worden tegenover de dagvaarding. Allereerst bespaart men natuurlijk kosten. Daarnaast gelden de regels voor de relatieve competentie binnen de eis in reconventie niet, waardoor dezelfde rechter kan oordelen over beide eisen. Dit kan er voor zorgen dat er geen tegenstrijdige uitspraken worden gedaan over met elkaar samenhangende eisen. Ook wordt vaak door de rechter in één vonnis beslist over beide eisen, waarbij men bijvoorbeeld gemakkelijk een geldbedrag met elkaar kan verrekenen.
In sommige gevallen is het instellen van een eis in reconventie niet nodig: bij de vraag om een beslag op te heffen, bij kostenveroordeling en ook niet bij de aanvraag tot ongedaanmaking van een vonnis van de rechtbank in hoger beroep.

In eerste instantie heeft de rechter die bevoegdheid heeft te oordelen in de zaak in conventie, ook de bevoegdheid om te oordelen over de eis in reconventie, art. 7 lid 2 Rv. Als de beide vorderingen echter onvoldoende samenhang vertonen, kan de rechtsmacht van de rechter worden betwist. Ook kan de eis in reconventie geen doorgang vinden als de eiser een formele procespartij (curator, bewindvoerder, voogd) is en de eis in reconventie hem persoonlijk zou betreffen. Als laatste kan het zijn dat de eis zich niet leent voor een tegeneis of dat er een andere procedure dan de dagvaardingsprocedure is voorgeschreven. Sommige reconventie eisen kunnen niet samen met de eis in conventie worden behandeld. Zo kan het zijn dat de eis in reconventie behandeld moet worden door de sector kanton en de eis in conventie bij de sector civiel. Dit mag niet. Hierop is echter een uitzondering in art. 94 lid 2 en 3 Rv. Wanneer er meerdere vorderingen in één zaak worden behandeld en daarvan minstens één vordering een vordering voor de kantonrechter is, neemt de kantonrechter ook kennis van de andere vorderingen, mits deze voldoende samenhangen. Ditzelfde geldt voor de eis in conventie en reconventie. Hiernaast kan het zijn dat beide vorderingen op een andere procedure zien: de één is een dagvaardingsprocedure, de ander een verzoekschriftprocedure.

De behandeling geschied als volgt. De dagvaarding van de eiser stelt de eis. De conclusie van antwoord in conventie volgt, hierin staat tevens de eis in reconventie. De rechter bekijkt nu of een comparitie van partijen wordt verzocht. Is dit niet zo, dan kan de eiser bij de conclusie van repliek een antwoord geven op de eis in reconventie uit de conclusie van antwoord. De gedaagde antwoord nu op de eis in conventie met zijn conclusie van dubliek en reageert tevens neemt hij repliek in reconventie. De eiser eindigt met een dubliek in reconventie.

Objectieve en subjectieve cumulatie

Bij de objectieve cumulatie voegt de eiser meerdere vorderingen samen in één procedure. Dit kan op verschillende manieren, een voorbeeld hiervan is de primaire en secundaire vordering. Hierbij stelt de eiser in de primaire vordering wat hij graag wil van de rechter, bijvoorbeeld veroordeling op grond van onrechtmatige daad. Als dit echter niet bewezen kan worden, of de rechter ziet geen onrechtmatige daad, dan kan de eiser in zijn secundaire eis een tweede eis stellen, waaraan de rechter dan toets. In ons geval bijvoorbeeld een vordering op wanprestatie.

Bij subjectieve cumulatie is er of sprake van meerdere eisers tegen één gedaagde, of van meerdere gedaagden en één eiser, of van meerdere gedaagden en meerdere eisers. Wanneer er meerdere gedaagden worden opgeroepen voor éénzelfde procedure, bestaat de eis dat er voldoende samenhang moet zijn tussen de verschillende vorderingen tegen de gedaagden. De samenhang moet de doelmatigheid van het proces bevorderen en de gezamelijke behandeling moet te rechtvaardigen zijn. Om problemen voor de relatieve competentie van de rechtbank te voorkomen, mag de eiser kiezen welke rechtbank bevoegd is.

Vrijwaring

Een verliezende partij zal de schade die uit de procedure voortvloeit zelf moeten betalen. In sommige gevallen is echter vrijwaring geoorloofd. De verliezende partij spreekt hierbij een derde partij aan die voor hem de schade zal moeten betalen. Deze derde partij wordt in een apparte procedure gedaagvaard, meestal voorwaardelijk als de gewone procedure nog loopt en de eisende partij nog niet weet of hij deze zaak zal winnen of verliezen. De verliezende partij moet dan in de nieuwe procedure een beroep doen op schadevergoeding die deze van de derde zou moeten krijgen. We onderscheiden op dit moment drie vormen van vrijwaring: zakelijke vrijwaring, persoonlijke vrijwaring en regres.

Bij zakelijke vrijwaring moet gedacht worden aan de een verkoper die de koper geen producten mag verkopen waarop eigenlijk een derde oudere rechten heeft. Gebeurt dit toch en wordt de koper geconfronteerd met een andere rechthebbende, dan kan de koper de verkoper in een procedure dagen. De verkoper moet de koper vrijwaren, hiervoor moet hij de koper helpen in de procedure en bij verlies schadevergoeding betalen.

Van persoonlijke vrijwaring is sprake als een bepaalde persoon als derde in moet staan voor de gevolgen die hij zelf te weeg heeft gebracht bij de ander. Denk hierbij aan bepaalde feiten die zijn ontstaan door het handelen van een gevolmachtigde.

De overige groep van vrijwaring zijn de regres. Dit zijn de mensen die aanspraken hebben op andere mensen, bijvoorbeeld op grond van hun hoofdelijke aansprakelijkheid ten opzichte van een schuld. Hierbij kan men ook denken aan de borg of de verzekeraar. De derde kan worden opgeroepen bij een parallelle procedure en wordt daar de waarborg genoemd, de oproeper heet de gewaarborgde. Voor een oproeping in vrijwaring is toestemming van de rechter nodig. Zie voor de vrijwaring, art. 210-216 Rv.

Voordat een waarborg kan worden opgeroepen, moet eerst aan een aantal regels worden voldaan. Zo moet allereerst de waarborg echt verplicht zijn om schade uit de hoofdprocedure te vergoeden jegens de gedaagde (of eiser). Het verlies van de hoofdzaak moet er dus toe leiden dat de derde aansprakelijk is/wordt voor de schade. De vrijwaring kan worden afgewezen door de rechter als dit een onredelijke vertraging zou opleveren binnen de hoofdzaak. Als laatste zal de rechter de vrijwaring niet toelaten als hij in de zaak absoluut onbevoegd is (let hierbij weer op de al eerder genoemde uitzondering van voldoende samenhang tussen de vorderingen, dan kan vaak wel bij dezelfde rechter worden geprocedeerd). Ook kan men in hoger beroep geen mensen oproepen voor vrijwaring (althans niet voor het eerst).

De oproeping van een waarborg door de gedaagde geschiedt anders dan de oproeping van een waarborg door een eiser. De gedaagde moet voor de conclusie van antwoord een incidentele conclusie nemen waarin hij de rechter verzoekt een waarborg toe te laten. De eiser kan hier schrijftelijk op reageren en zichzelf verdedigen. In een tussenvonnis zal de rechter bepalen of de vrijwaring plaats zal vinden. Wanneer de eiser een waarborg oproept, moet hij dit doen op de roldatum. Als de oproeping van de waarborg plaatsvindt, kan de procedure verder gaan. De rechter roept dan drie partijen op in één zaak. Binnen deze procedure wordt ook de vrijwaring behandeld, twee procedures in één dus.

Interventie

Het kan ook zo zijn dat een derde vrijwillig wel deelnemen aan een zaak tussen twee personen. Dit wordt wel de interventie genoemd. De interventie kan in twee groepen worden verdeeld: een partij kan zich voegen en hierdoor een andere partij steunen, een partij kan er ook tussen komen en zo een eigen recht wil handhaven tegenover beide partijen. Een voeging of tussenkomst kan alleen plaatsvinden als de rechter op grond van art. 218 jo. 209 Rv toestemming geeft. Dit is ook een incidenteel beroep en moet dus bij incidentele conclusie worden ingesteld bij de rechter, dit na de laatste conclusie voor of op de roldatum. Ook hier zal de rechter bij tussenvonnis beslissen of de partij deel mag nemen aan de procedure.

Voeging mag alleen, als de partij die zich wil voegen, ook daadwerkelijk meedoet om zijn eigen rechten te beschermen. Ook de partij die tussen wil komen zal een eigen recht moeten willen beschermen, ook kan dit als het een toekomstig recht betreft.