Het Europese Hof van Justitie

Met de oprichting van de Europese Economische Gemeenschap in 1957 is een supranationale rechtsorde ontstaan die bij de inwerkingtreding van het verdrag in de rechtsorde der lidstaten is opgenomen en waarmee de nationale rechters rekening dienen te houden. Hiervoor is het Europese Hof van Justitie in het leven geroepen. Maar wat zijn nou precies de bevoegdheden en functies van dit Europese Hof van Justitie?

Het Europese Hof van Justitie

Doordat na de oprichting van de Europese Economische Gemeenschap een supranationale rechtsorde is ontstaan werd de soevereiniteit van de lidstaten daardoor begrensd. Het Europese Unierecht dat uit een autonome bron voortvloeit (namelijk de supranationale Europese rechtsorde), kan op grond van zijn bijzondere karakter niet door enig voorschrift van nationaal recht opzij worden gezet zonder zijn gemeenschappelijke karakter te verliezen en zonder dat de rechtsgrond van de Unie zelf daardoor wordt aangetast.

Het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU), het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU), het EU-Handvest voor de grondrechten evenals (bepaald) secundair Unierecht (denk aan verordeningen) hebben - als aan nadere voorwaarden is voldaan - directe of rechtstreekse werking. Dat wil zeggen dat zij rechten scheppen ten bate van EU-onderdanen. Op deze rechten kunnen de onderdanen zich beroepen. Dit geldt onder bepaalde voorwaarden ook voor richtlijnen. EU-burgers kunnen handhaving van hun rechten en - overeenkomstig Europese Jurisprudentie - schadevergoeding vragen bij de nationale rechters. Deze nationale rechters fungeren dan als het ware als 'Europese Rechters'.

Europese Rechtsbescherming

Wat betreft de Europese rechtsbescherming is echter het Hof van Justitie van de Europese Unie te Luxemburg de spin in het web. Het Hof oefent de supervisie uit. Ingevolge artikel 19 lid 1 VEU verzekert het Hof de eerbiediging van het recht bij de uitlegging en toepassing van het Verdrag. De rechters van het Hof en de acht advocaten-generaal worden gekozen uit personen die alle waarborgen voor onafhankelijkheid bieden en aan alle gestelde eisen voldoen om in hun onderscheiden landen de hoogste rechterlijke ambten te bekleden, of die bekendstaan als kundige rechtsgeleerden. Zij worden in onderlinge overeenstemming door de regeringen van de lidstaten voor zes jaar benoemd. De advocaat-generaal heeft tot taak om in het openbaar in volkomen onpartijdigheid en onafhankelijkheid met redenen omklede conclusies te nemen aangaande zaken waarin dat overeenkomstig het statuur van het Hof van Justitie van de Europese Unie vereist is.

Het hof vervult verschillende geschilbeslechtende functies

1. Het Hof biedt als Europese rechter allereerst direct rechtsbescherming tegen handelingen van instellingen van de EU.

Arikel 263 VWEU is in dit verband de centrale bepaling. Krachtens deze bepaling gaat het Hof de wettigheid na van de wetgevingshandelingen, van de handelingen van de Raad, van de Commissie en van de Europese Centrale Bank (ECB) - voor zover het geen aanbevelingen of adviezen betreft - én van de handelingen van het Europees Parlement en de Europese Raad die beogen rechtsgevolgen ten aanzien van derden te hebben. Het Hof is in dit verband bevoegd een uitspraak te doen inzake elk door een lidstaat, Het Europees Parlement, de Raad of de Commissie ingesteld op beroep wegens onbevoegdheid, schending van wezenlijke vormvoorschriften, schending van de verdragen of van enige uitvoeringsregeling daarvan, dan wel wegens misbruik van bevoegdheid. Verder is van beland dat ook natuurlijke en rechtspersonen beroep kunnen instellen tegen handelingen die tot hen zijn gericht of die hen rechtstreeks en individueel raken, alsmede tegen regelgevingshandelingen die hen rechtstreeks raken en die geen uitvoeringshandelingen zijn. De beroepstermijn is twee maanden. Als het Hof het beroep gegrond verklaart, wordt de betwiste handeling nietig verklaard. Het Hof bepaalt, zo het dit nodig acht, welke gevolgen van de vernietigde handeling als definitief moet worden beschouwd.

2. Het Hof is verder bevoegd om overeenkomstig artikel 258 en 259 VWEU te oordelen over een verdragsschending van een lidstaat.

Deze procedure kan uitgaan van de Commissie of van een andere lidstaat. Als het Hof vaststelt dat een lidstaat een krachtens de verdragen op hem rustende verplichting niet is nagekomen, is deze staat gehouden die maatregelen te nemen die nodig zijn ter uitvoering van het arrest van het Hof. Op grond van artikel 260 lid 2 VWEU kan het Hof een lidstaat die geen of onvoldoende maatregelen heeft getroffen naar aanleiding van een arrest van het Hof, een forfaitaire som of een dwangsom opleggen om de naleving van het arrest alsnog af te dwingen.

3. De derde functie van het Hof is van geheel andere aar. Zoals gesteld, zijn de nationale rechters - ook de bestuursrechters - de eerstelijnsrechters van de Europese Unie. Omdat deze nationale rechters natuurlijk regelmatig rechtsvragen hebben (of zouden moeten hebben) over de juiste uitleg en toepassing van Europees Unierecht, moet er een instantie zijn belast met het bewaken van de 'Europese rechtseenheid'. Het Hof is daarom bij wijze van prejudiciële beslissing bevoegd uitspraak te doen over meer de uitlegging van de verdragen, als een nationale rechter die beslissing nodig heeft om in een nationaal geschil uitspraak te kunnen doen.

Oordelen en besluitneming van Het Hof

Het Hof is alleen bevoegd inzake de uitlegging en de geldigheid zoals hiervoor omschreven. Het gaat dus om 'abstracte vragen'. De toepassing van het Europese Unierecht in het concrete geschil vind plaats door de nationale rechter. Dat ligt ook voor de hand. Het Europese Hof heeft simpelweg niet de capaciteit om te oordelen in alle geschillen over de toepassing van Europees Unierecht binnen de lidstaten.

Slot

Het Hof van Justitie heeft - zoals gesteld - niet zelf de bevoegdheid te beslissen over een 'Europees geschil' binnen de nationale rechtsorde, maar beslist hoe het Europese Unierecht, dat relevant is voor de beslechting van het geschil, uitgelegd moet worden en of het geldig is. De prejudiciële procedure strekt er dus vooral toe de eenheid van het Unierecht te waarborgen.