Wanneer ben je volgens de Awb een belanghebbende?

De Algemene wet bestuursrecht (Awb) beschrijft in artikel 1:2 wanneer een burger of rechtspersoon kan worden aangemerkt als belanghebbende. De betekenis van het zijn van belanghebbende bij een besluit, is dat het bestuursorgaan zijn/haar belangen dient mee te wegen bij de voorbereiding van dat besluit. Het recht van bezwaar en beroep komt toe aan iedere belanghebbende. Er zijn meerdere soorten belanghebbenden. Als iemand de geadresseerde is van een bepaald besluit van een bestuursorgaan, dan is diegene automatisch belanghebbende. Iemand kan ook derde belanghebbende zijn, als diegene voldoet aan de OPERA-criteria. Daarnaast is het mogelijk dat een rechtspersoon een collectief belanghebbende is door het opkomen voor een collectief belang.

Wanneer ben je volgens de Awb een belanghebbende?

• Wat heeft het zijn van belanghebbende voor betekenis?
• Wat verstaat de Awb onder een belanghebbende?
• Verschillende soorten belanghebbenden
• Automatisch belanghebbende
• Derde belanghebbende
• Collectief belanghebbende
• Wanneer ben je een derde belanghebbende?
• Objectief belang
• Persoonlijk belang
• Eigen belang
• Rechtstreeks belang
• Actueel belang
• Wanneer kan een rechtspersoon worden gezien als collectief belanghebbende?

Wat heeft het zijn van belanghebbende voor betekenis?

Indien iemand belanghebbende is bij een besluit, dient het bestuursorgaan zijn/haar belangen mee te wegen bij de voorbereiding van dat besluit. Zo kent een bestuursorgaan de zogenaamde hoorplicht, als onderdeel van een van de algemene beginselen van behoorlijk bestuur, waarbij een bestuursorgaan dat voornemens is een besluit te nemen in beginsel de belanghebbenden dient te horen. Een aanvraag aan een bestuursorgaan om een besluit te nemen dient te worden ingediend door een belanghebbende en de belanghebbende dient deze aanvraag te hebben ondertekend (overige vereisten waaraan de aanvraag dient te voldoen zijn vastgelegd in artikel 4:2 van de Awb). Het recht van bezwaar en beroep komt toe aan iedere belanghebbende. Iemand dient dus belanghebbende te zijn om bezwaar te kunnen maken tegen een besluit en om beroep in te kunnen stellen tegen een besluit op het bezwaar. Concluderend is het zijn van belanghebbende zoals bedoeld in artikel 1:2 Awb van grote betekenis, omdat enkel belanghebbenden in rechte kunnen opkomen tegen besluiten.

Wat verstaat de Awb onder een belanghebbende?

Artikel 1:2 van de Awb geeft aan wie als belanghebbende kan worden aangemerkt. In lid 3 worden de voorwaarden beschreven waar een rechtspersoon aan dient te voldoen om als collectief belanghebbende te worden aangemerkt. Voor rechtspersonen geldt hetzelfde als voor burgers, ook als zij niet de adressant van het besluit zijn kunnen zij als belanghebbende worden aangemerkt.

In artikel 1:2 van de Awb staat de definitie van een belanghebbende beschreven:

Verschillende soorten belanghebbenden

Er zijn verschillende soorten belanghebbenden:

• automatisch belanghebbende
• derde belanghebbende
• collectief belanghebbende

Automatisch belanghebbende

Degene aan wie een besluit is gericht is automatisch belanghebbende; diegene is altijd belanghebbende en diegene kan daarmee altijd in rechte opkomen tegen het besluit. De geadresseerde van een besluit is dus automatisch belanghebbende. De geadresseerde kan een burger zijn, maar ook een rechtspersoon zoals een stichting of een vereniging.

Derde belanghebbende

Derden kunnen ook belanghebbende zijn bij een besluit. Om te bepalen of derden kunnen worden aangemerkt als belanghebbende, dus om te bepalen of hun belang rechtstreeks bij een besluit betrokken is, moet aan een aantal voorwaarden worden voldaan. Deze voorwaarden waar een derde belanghebbende aan dient te voldoen worden de OPERA-criteria genoemd.

Collectief belanghebbende

Om te bepalen of er sprake is van een belanghebbende die opkomt voor een collectief belang in de zin van artikel 1:2 lid 3 van de Awb, zijn er een aantal voorwaarden waaraan dient te worden voldaan:

• het moet gaan om een collectief belang;
• de groep moet rechtspersoon zijn;
• de groep moet het collectieve belang krachtens haar doelstellingen behartigen;
• de groep moet het collectieve belang blijkens haar feitelijke werkzaamheden in het bijzonder behartigen.

Wanneer ben je een derde belanghebbende?

Elke belanghebbende dient te voldoen aan de OPERA-criteria. Als iemand niet de geadresseerde (automatisch belanghebbende) is, dan is diegene mogelijk derde belanghebbende als diegene aan de OPERA-criteria voldoet. De OPERA-criteria betreffen vijf voorwaarden en wanneer aan deze voorwaarden is voldaan kan je spreken van een belanghebbende. De OPERA-criteria houden in dat er sprake dient te zijn van een:

• Objectief belang
• Persoonlijk belang
• Eigen belang
• Rechtstreeks belang
• Actueel belang

Objectief belang

Dat er sprake dient te zijn van een objectief belang houdt in dat het belang objectief bepaalbaar moet zijn. Het belang mag niet gaan om iets wat slechts psychologisch van aard is, maar het belang moet feitelijk waarneembaar zijn. Een voorbeeld is geluidsoverlast; geluidsoverlast is meetbaar, dus objectief bepaalbaar.

Persoonlijk belang

Dat er sprake dient te zijn van een persoonlijk belang houdt in dat de belanghebbende zich moet onderscheiden van anderen. Een belanghebbende onderscheidt zich van anderen wanneer het besluit hem/haar anders treft dan dat het anderen treft. Een voorbeeld is het geval dat een belanghebbende voldoet aan het zicht- en nabijheidscriterium wanneer er een café naast zijn/haar huis wordt gebouwd. Hierdoor onderscheidt deze belanghebbende zich van de willekeurige meerderheid.

Eigen belang

Er is sprake van een eigen belang wanneer de belanghebbende enkel zijn/haar eigen belangen behartigt. Een uitzondering hierop is als iemand gemachtigd is om op te treden voor een ander. Deze voorwaarde betekent dus dat een belanghebbende opkomt voor zijn/haar eigen belang en niet voor het belang van een ander.

Rechtstreeks belang

Er is sprake van een rechtstreeks belang wanneer het besluit en het geraakte belang in een voldoende causaal verband met elkaar staan. De belanghebbende is dus direct of rechtstreeks geraakt door het besluit.

Actueel belang

Dat er sprake is van een actueel belang, houdt in dat het niet mag gaan om een belang dat in de toekomst ligt. Een actueel belang is een belang dat op dit moment wordt geraakt door het besluit.

Wanneer kan een rechtspersoon worden gezien als collectief belanghebbende?

Een rechtspersoon zoals een stichting of een vereniging kan op grond van artikel 1:2 lid 3 Awb worden aangemerkt als collectief belanghebbende wanneer aan de voorwaarden in dit artikel is voldaan. Het moet in de eerste plaats gaan om een rechtspersoon. Vervolgens dient de rechtspersoon in het bijzonder op te komen voor een algemeen of collectief belang; de rechtspersoon is toegespitst op een bepaald belang en mag zich niet inzetten voor verschillende belangen (soms kan je uit de naam van een stichting of vereniging afleiden dat deze zich toespitst op een bepaald belang). Ten derde dient dit te blijken uit de statutaire doelstellingen en feitelijke handelingen van de rechtspersoon. Dit betekent dat de doelstellingen van de rechtspersoon overeenkomen met het collectief belang dat zij verdedigen. Deze voorwaarden worden door de rechter streng getoetst, omdat anders voor elk geschil een rechtspersoon in het leven geroepen kan worden die zou kunnen worden aangemerkt als collectief belanghebbende, wat het proces kan vertragen en veel geld kan kosten.

Lees verder

• Wat zijn de algemene beginselen van behoorlijk bestuur?