Demotie schept banen voor jongeren

Bij demotie, tegenhanger van promotie, doen werknemers een stapje terug in werk en beloning om werkgelegenheid te behouden of nieuwe banen voor jongeren te creëren. Maar moet je een salarisverlaging zomaar accepteren?

Moet men juridisch gezien een salarisverlaging accepteren?

Wat als de baas vraagt om, al dan niet collectief, een deel van het loon of salaris in te leveren om de werkgelegenheid voor het bedrijf veilig te stellen. Geen ondenkbeeldig scenario anno 2013. Advocaten in arbeidsrecht ontvangen de laatste tijd steeds meer vragen van werkgevers die onderzoeken wat de mogelijkheden zijn om een dergelijk loonoffer van hun personeel te vragen.

Juridisch ligt dat erg moeilijk want je kunt medewerkers niet verplichten om een verlaging van salaris zonder meer te accepteren. Opzegging van een arbeidscontract stuit in de praktijk op minder weerstand dan het openbreken ervan voor minder salaris of een lagere functie.

Juridische verplichting ontbreekt maar de morele druk is vaak erg hoog

Het zijn vooral de werkgevers uit het midden- en kleinbedrijf die in crisistijd overwegen om een loonoffer van hun werknemers te vragen. En het spreekt voor zich dat juist in bedrijven van beperkte omvang de morele druk om in te stemmen met een dergelijk loonoffer, bijzonder hoog is.

Het is vaak erg moeilijk om “nee” te zeggen in een bedrijfje met pakweg tien collega’s als de baas het hard speelt: “iedereen levert geld in of de zaak gaat failliet”. Want wie niet meedoet, wordt al gauw als spelbreker aangemerkt en voortaan genegeerd door de andere collega’s, vooral als er door die weigering toch ontslagen onder collega’s vallen.

Vooral van ouderen wordt solidariteit verwacht

Uiteraard is het uitermate pijnlijk voor een oudere werknemer als hem een functie met minder aanzien en minder salaris wordt aangeboden. Maar volgens arbeidsrechtdeskundigen kan het in de praktijk juist zeer effectief zijn als met name oudere werknemers genoegen nemen met minder salaris. Op die manier kan men ontslagrondes vermijden en de weg vrijmaken voor meer jongeren.

Het is geen geheim dat arbeidsproductiviteit en motivatie bij werknemers vaak afnemen naarmate de leeftijd stijgt. Het zou voor die medewerkers een uitkomst kunnen zijn om minder te gaan werken of een lager betaalde functie te aanvaarden. Het op grotere schaal toepassen van dergelijke loonoffers zou de hopeloos vastgelopen arbeidsmarkt wellicht weer vlot kunnen trekken. En van die “nieuwe solidariteit” hebben we allemaal profijt.

Lagere beloning bij ouderen in buitenland niet ongewoon

Volgens voorstanders van demotie moeten we in Nederland af van de gedachte dat het vanzelfsprekend is dat we meer gaan verdienen naarmate we ouder worden. In landen als Zweden bijvoorbeeld is die omslag in het denken al gemaakt. Daar zitten werknemers tussen hun dertigste en vijftigste op hun top. Niet onlogisch natuurlijk, want dat is ook de levensfase die financieel het meest van ons vergt: studerende kinderen het huis dat afbetaald moet worden, etcetera.

De Zweden hebben er duidelijk minder moeite mee om na hun 50e een stap terug te doen. Maar of we in Nederland ook al zover zijn, valt te betwijfelen.

Discussie over inleveren salaris is niet nieuw

Al in 1996 wees het CPB erop dat de beloning bij ouderen vaak in geen verhouding stond tot hun prestaties. En recenter, in 2012, drong ook het wetenschappelijk bureau van de VVD erop aan om het Nederlandse taboe op demotie te doorbreken.

Maar iedere keer als van werknemers een fors en massaal loonoffer werd gevraagd, schreeuwden vakbonden tot dusver moord en brand. Logisch, want als het om de eigen portemonnee gaat, komt Nederland graag in het verweer. Toch gaan er steeds meer stemmen op om demotie ook in ons land bespreekbaar te maken.

Demotie steeds meer bespreekbaar

Het zou zomaar eens hét modewoord van 2013 kunnen worden, demotie. Veel bedrijven gaan gebukt onder de economische malaise. Personeel ontslaan is mogelijk, maar dat wordt gezien als een ultieme en impopulaire maatregel. Loonoffers vragen van de medewerkers doet uiteraard ook pijn, maar stelt de werkgelegenheid op een meer acceptabele manier veilig.

Onderzoek toont aan dat (oudere) medewerkers vaak best bereid zijn om salaris in te leveren mits er ook offers gevraagd worden van duur betaalde managers. Men helpt zo het bedrijf en stelt bovendien zijn baan en die van jongere collega’s veilig. Maar de liefde dient dus nooit van een kant te komen.

En uiteraard moet een werkgever ook voldoende garanties kunnen bieden dat een loonoffer aantoonbaar de toekomst van medewerkers veilig stelt.