Soorten organisatiestructuren

Iedere organisatie heeft een bepaalde organisatiestructuur. We onderscheiden de lijnorganisatie, de lijn-staforganisatie, de matrixorganisatie en de projectorganisatie. De voordelen en nadelen van deze soorten organisatiestructuren worden besproken. Begrippen als "organogram", spanwijdte, spandiepte, omspanningsvermogen, informele organisatie en organisational fit passeren de revue.

Organisatiestelsel

Een organisatiestelsel is het groeperen van afdelingen in de organisatiestructuur. Daarvoor is het eerst nodig om taken te groeperen tot functies en de functies te groeperen tot afdelingen.

Interne differentiatie en specialisatie

Bij het groeperen van afdelingen zijn er twee manieren, namelijk interne differentiatie en interne specialisatie.

Interne differentiatie

Men noemt dit ook wel de functionele indeling of F-indeling. Mensen die dezelfde functie hebben, worden gegroepeerd tot één afdeling.

Interne specialisatie

Bij interne specialisatie kijkt men naar wat er wordt geproduceerd of voor wie dit wordt gedaan. Er zijn drie verschillende manieren van interne specialisatie, namelijk:

• De productindeling (P-indeling)
• De marktindeling (M-indeling)
• De geografische indeling (G-indeling)

Organogram

Een organogram weerspiegelt de organisatiestructuur en geeft de hiërarchie van de gezagsverhoudingen binnen een organisatie aan.

De lijnorganisatie

Binnen een lijnorganisatie zijn er verschillende niveaus met hun eigen taakgebied en verantwoordelijkheid. Kenmerken van de lijnorganisatie zijn eenheid van gezag en een keten van bevel. “Keten van bevel” houdt in dat elke positie in de organisatie via een keten van bevelvoerders verbonden is met de top van de organisatie. Daarnaast is er nog het principe van de scalaire keten. Informatie of bevelen die van boven naar benden gaan, gaan door alle aanwezige schakels in de organisatie.

Voordelen lijnorganisatie:

• Iedereen weet waar hij aan toe is door de eenheid van leiding en eenheid van bevel
• De lijnstructuur is simpel en doorzichtig, toezicht op bedrijfsactiviteiten is eenvoudig
• Snelle besluitvorming op afdelingsniveau
• Eenvoudige afbakening van taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden
• Relatief weinig leidinggevenden (kostenbesparend)

Nadelen lijnorganisatie:

• Weinig contact/coördinatie met andere afdelingen
• Besluitvorming wordt vertraagd als het aantal lagen stijgt

Span of control (spanwijdte)

Span of control is de spanwijdte van een medewerker het aantal ondergeschikten aan wie direct leiding wordt gegeven.

Depth of control (spandiepte)

De spandiepte is het totale aantal ondergeschikte personen aan wie direct of indirect leiding kan worden gegeven.

Omspanningsvermogen (scope of control)

Het omspanningsvermogen is het aantal medewerkers aan wie men nog persoonlijk en bewust leiding kan geven. Dit wordt bepaald door de aard van de leider, de aard van de medewerkers, de aard van de organisatie en de aard van het werk.

De lijn-staforganisatie

De lijn-staforganisatie is een lijnorganisatie waarbij het management wordt ondersteund door stafafdelingen of staffunctionarissen.

Voordelen lijn-staforganisatie

• De staf werkt efficiëntieverhogend
• Expertise van de staf
• Het principe van eenheid van bevel blijft gewaarborgd

Nadelen lijn-staforganisatie

• Een stafafdeling kost extra geld
• De staf is niet verantwoordelijk voor beslissingen die de lijnmanager genomen heeft
• Spanningsveld tussen praktijkgerichtheid van de lijnmanager en de theoretische oriëntatie van de staffunctionaris

Lijn- en functionele stafstructuur

Een lijn- en functionele stafstructuur houdt in dat de staf een meer functioneel karakter heeft gekregen, omdat de lijnmanager minder kennis heeft op het vakgebied.

De assistent in het organogram

Een assistent kan een lijnmanager werk uit handen nemen. Er zijn drie typen assistenten, namelijk de toegevoegde assistent (assistent zonder bevoegdheden, zoals een secretaresse), de stafassistent (hetzelfde als een toegevoegde assistent, maar met adviesfunctie), de assistent-manager (adviseur en plaatsvervanger van de manager)

De projectorganisatie

De projectorganisatie is een tijdelijke “afdeling” gevuld met mensen van verschillende afdelingen, die samenwerken aan een bepaald project. Voordeel van de projectorganisatie is dat de communicatie soepeler verloopt.

De matrixorganisatie

In de matrixorganisatie is er leiding en ondersteuning van twee kanten: de projectmanager en de functionele manager. Bij organisaties die voortdurend in projectvorm moeten werken, kan gedacht worden aan reclamebureaus.

De informele organisatie

De informele organisatie is de informele structuur van sociale verbanden in een organisatie. De informele organisatie is vaak ongrijpbaar, met fenomenen zoals wandelgangen, vriendjespolitiek etc.

Organisational fit

Welke organisatiestructuur het beste is, hangt af van verschillende factoren, ook wel “fit” genoemd, zoals de grootte van de organisatie, de levensfase, de strategie, de organisatieomgeving (intern en extern) en de gebruikte technologie. Deze factoren worden ook wel “contingentiefactoren” genoemd.