Uithangbord, gaper en kapperspaal ooit voor analfabeten

Een uithangbord is een bord dat loodrecht op een gevel is geplaatst. Het onderscheidt zich daardoor van een gevelbord dat plat op de gevel is bevestigd en dat dikwijls een tekst bevat. Ook op uithangborden kunnen teksten staan maar zij hebben meestal ook een bepaalde voorstelling. Door de plaatsing loodrecht op de gevel is het uithangbord goed zichtbaar voor voorbijgangers. Vooral in vroegere jaren kenden winkelstraten veel uithangborden maar tegenwoordig worden vaak grote puien met winkelnamen en reclameteksten gemaakt en is er geen plaats meer voor een nostalgisch uithangbord.

Handelswaren, analfabeten en uithangborden

Uithangborden stammen al uit de tijd dat er nog veel analfabetisme voorkwam. De afbeeldingen spraken voor zich omdat ze duidelijk te maken hadden met een beroep of met handelswaren. Een schaar bijvoorbeeld wees op het beroep van kleermaker en een schoenmaker verwerkte een laars in zijn uithangbord. Meestal waren de borden zeer fraai uitgevoerd met allerlei versieringen en gebruik van goudlak. Nieuwere uithangborden tonen vaak alleen de naam van de winkel of de branche. Veelal zijn die ook verlicht waarbij het tientallen jaren gebruikelijk was om neonverlichting toe te passen totdat het tijdperk van de ledverlichting aanbrak.

Gaper als medicijnenslikker

Een eeuwenoud uithangbord is een zogenaamde gaper die duidt op de aanwezigheid van een drogist of apotheek. Een gaper is een uithangbord in de vorm van het hoofd van een man. De man houdt zijn mond wijd geopend om een medicijn in te kunnen nemen. De naam van het bord wijst er dus niet op dat de man slaap heeft maar duidt alleen op de houding van de mond. De soms uitgestoken tong is bedoeld om het medicijn makkelijker op te kunnen vangen. Meestal gaat het om een donker getinte man met dikwijls een tulband op zijn hoofd. De exotische afkomst van zo’n gaper zou symbool staan voor de herkomst van de ingrediënten van de medicijnen die evenals veel specerijen afkomstig waren uit Azië en Afrika.

Kapperspaal wees ook op aderlating

Een ander uithangbord van een speciaal model is een kapperspaal. Een kapperspaal wordt ook wel barbierspaal of barbiersstok genoemd. Een kapperspaal bestaat uit een ronde buis met daar overheen in spiraalvorm strepen in de kleuren rood, wit en blauw of soms alleen rood en wit. De kleuren rood en wit vinden hun oorsprong in het aderlaten dat in de middeleeuwen door barbiers werd uitgevoerd. Ook tanden trekken was destijds een activiteit van barbiers. De palen komen ook voor als draaiende modellen met een elektromotortje. Ook wordt wel verlichting toegepast. In sommige landen en streken is het gebruik van een kapperspaal verplicht gesteld door de overheid.

Andere relaties afbeeldingen

De afbeeldingen op een uithangbord hebben niet altijd een relatie met het beroep of de handelswaren maar slaan soms ook op de naam van een uitbaterij. Zo kan hotel De Zwaan een zwaan in het uithangbord hebben verwerkt. Ook heeft de gouden adelaar in de binnenstad van Innsbruck niets te maken met de functie van het Gasthof waar het bord de gevel versierd. Uithangborden hebben soms met een bepaalde streek te maken. Zo hangen in het Berner Oberland zeer veel borden met de afbeelding van een beer.

Uithangbord en uitdrukkingen

Het woord uithangbord komt ook voor in uitdrukkingen. De uitdrukking: Ik ben geen uithangbord, betekent dat iemand meer te doen heeft dan alleen maar ergens te hangen. Een andere uitdrukking: Mijn arm is geen uithangbord, wordt wel eens uitgesproken als iemand iets wil aanreiken en de ontvanger pakt het niet aan. Door het bewegingsloos vasthouden van iets lijkt de situatie dan op een uithangbord.