VOC eerste grote handelsmaatschappij van de wereld

VOC staat voor Verenigde Oost-Indische Compagnie. Die compagnie werd in 1602 opgericht. In het Zeeuwse Middelburg bestond een belangrijke vestiging van de VOC. Daar werden bijna twee eeuwen lang gemiddeld per jaar vier schepen gebouwd. De VOC bedreef handel tussen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en het gebied ten oosten van Kaap de Goede Hoop en ten westen van de Straat Magellaan. De VOC is rijk geworden met de handel van de goederen uit Azië.

VOC-ers geen lieverdjes

Nederlanders waren goed in het bouwen van grote houten schepen met meestal drie masten waar ook de VOC over beschikte. Toch kwamen er wel eens schepen nooit meer terug vanwege een storm. Maar niet alleen door storm maar ook omdat de lange reizen best gevaarlijk waren. Niet voor niets waren de schepen voorzien van ijzeren kanonnen die gebruikt werden om piraten af te slaan. Maar de VOC-ers waren zelf beslist ook geen lieverdjes. Zij probeerden met een eigen leger en een aantal oorlogsschepen hun posities te handhaven en zelfs uit te breiden. Door oorlog te voeren werden door de VOC gebieden veroverd.

Toppunt van tweehonderdjarig bestaan

Op het toppunt van haar ongeveer tweehonderdjarig bestaan had de VOC 25.000 werknemers in Azië in dienst en 3.000 in Nederland. De schepen brachten op de terugreis allerlei producten mee die hier nog onbekend waren zoals foelie, kaneel, kruidnagel, nootmuskaat, peper, koffie en thee. Ook vruchten als ananassen werden meegebracht en goud en zilver.

Schepen vertrokken vanuit fort Rammekens naar Azië

De Oost-Indiëvaarders voeren uit vanuit Fort Rammekens dat enkele kilometers ten oosten van Vlissingen ligt. Zij voeren via Kaap de Goede Hoop naar Azië. De schippers van de VOC schepen kregen langdurig onderwijs met veel wiskunde en werden voorzien van kaarten en aanwijzingen om te zeilen. Maar de kaarten bestonden slechts uit summiere tekeningen met soms beschrijvingen hoe een kust er uitzag. Er waren alleen simpele instrument aan boord waarmee kon worden geschat waar men ongeveer zat ten opzichte van de evenaar.

Jakobsstaf en veel rekenwerk met pleinschaal

Met een Jakobsstaf en beschrijvingen van de stand van de zon en de maan kon met veel rekenwerk ongeveer de koers worden bepaald. Om de stuurman te helpen bij al dit rekenwerk werd een zogenaamde pleinschaal ontwikkeld dat als een soort rekenliniaal dienst deed. Hoe ver men naar het oosten of westen was gevaren was eigenlijk voor een groot deel een gok. Om te schatten hoe hard men voer keek de stuurman langszij en volgde een schuimkop langs de scheepsromp.

Wijn alleen voor officieren

Een schip van de VOC telde soms meer dan 250 opvarenden. Voor het grootste deel waren dat matrozen en soldaten. Er was maar een gering aantal officieren aan boord. Het verschil tussen de bemanningsleden was erg groot. De officieren leefden aan de achterkant van het schip in een kajuit die relatief groot was. Officieren aten er goed van en voor hen was er wijn aan boord. De rest van de bemanning verbleef aan de voorkant van het schip. Zij moesten een plek vinden tussen de lading en de kanonnen. Aan boord golden strenge regels. Zo was dobbelen ten strengste verboden maar dat deden de manschappen toch stiekem. Het duurde in die tijd maanden voordat een schip Azië bereikte.

Lees verder

• Over de VOC mentaliteit