Voorwaardelijke veroordeling: voorwaardelijke straf

Wat is een voorwaardelijke veroordeling of voorwaardelijke straf? Een (deels) voorwaardelijke straf is een gevangenisstraf, werkstraf of geldboete die wordt opgelegd door een rechter, maar niet ten uitvoer wordt gelegd mits de veroordeelde zich houdt aan bepaalde voorwaarden. Ten allen tijde geldt een proeftijd, die meestal twee jaar bedraagt. Wanneer de veroordeelde zich gedurende de proeftijd niet aan bepaalde - in het vonnis genoemde - voorwaarden houdt, kan de straf alsnog worden geëxecuteerd. Een voorwaardelijke straf biedt de veroordeelde de kans om zijn gedrag te verbeteren en te voorkomen dat hij daadwerkelijk de straf moet ondergaan. Dit kan gezien worden als een middel om rehabilitatie en reïntegratie in de samenleving te bevorderen.

• Algemene en bijzondere voorwaarden
• De bijzondere voorwaarden
• Contactverbod
• Locatieverbod
• Locatiegebod
• Drugs- en/of alcoholverbod
• Meldingsgebod
• Gedragsinterventies
• Behandeling in een inrichting of ambulante behandeling
• Opname in een (24-uurs)voorziening
• Wanneer wordt een voorwaardelijke veroordeling opgelegd?
• Reclassering houdt toezicht
• De gevolgen van niet-naleving van de voorwaarden
• Hoe vaak vindt voortijdige beëindiging plaats?
• Redenen van voortijdige beëindiging of onuitvoerbaarheid
• Succesfactoren
• Casus

Algemene en bijzondere voorwaarden

In alle gevallen geldt als voorwaarde dat de veroordeelde zich binnen de proeftijd niet opnieuw aan een strafbaar feit schuldig mag maken. Dit wordt de algemene voorwaarde genoemd. Daarnaast kunnen er bijzondere voorwaarden worden opgelegd. De reclassering geeft begeleiding bij en/of houdt toezicht in 94% van de gevallen waarbij bijzondere voorwaarden zijn opgelegd.¹

De bijzondere voorwaarden

Bij de bijzondere voorwaarden kunnen we denken aan:

Contactverbod

Het verbod om contact te (laten) leggen met bepaalde personen of instellingen. Het doel van een contactverbod is om de bewegingsvrijheid van de veroordeelde te beperken, ten einde confrontatie tussen de dader en slachtoffer(s) of mogelijke nieuwe slachtoffers te voorkomen.

Locatieverbod

Het tijdelijke verbod om zich, op bepaalde tijden, op één of meerdere locaties of gebieden te bevinden. Ook hierbij is het doel om de bewegingsvrijheid van de veroordeelde te beperken, om zo confrontatie tussen de dader en slachtoffer(s) te voorkomen en risicogedrag te managen. Bij een locatieverbod kunnen we denken aan een straat- of een wijkverbod of een specifieke locatie.

Locatiegebod

Het tijdelijke gebod om zich, op bepaalde tijden, op één of meerdere locaties te bevinden. Het doel hiervan is om de bewegingsvrijheid van de veroordeelde te beperken, om hem zodoende structuur aan te leren of de kans op delictgedrag te verkleinen. Het locatiegebod kan gecontroleerd worden met elektronisch toezicht / elektronische controle. In de praktijk betreft het dikwijls het gebod om op bepaalde tijden thuis te zijn.

Drugs- en/of alcoholverbod

Het verbod om drugs of alcohol te gebruiken. Het doel is om te voorkomen dat de veroordeelde of verdachte bepaalde middelen gebruikt. Deze voorwaarde is niet bedoeld om behandeling te ondersteunen. Het is bedoeld voor personen van wie is vastgesteld dat het middelengebruik van invloed is op delictgedrag.

Meldingsgebod

Het gebod om zich op bepaalde tijden of gedurende bepaalde perioden te melden bij een persoon of instelling. De veroordeelde moet zich gedurende een bepaalde periode houden aan de aanwijzingen die de reclassering hem geeft. Dit betekent dat de toezichthouder van de reclassering de veroordeelde opdrachten geeft die betrekking hebben op zijn handel en wandel. Doel: begeleiding bij de naleving van de bijzondere voorwaarden en controleren of hij zich aan de naleving van de bijzondere voorwaarden houdt.

Gedragsinterventies

Inzet van gedragsinterventies ten einde de kans op recidive te verminderen. De opgelegde training moet een directe samenhang met het criminele gedrag van de veroordeelde vertonen. Voorbeelde van interventies zijn: Cognitieve vaardigheden (CoVa), Training cognitieve vaardigheden voor verstandelijk minder begaafden (CoVa+), Arbeidsvaardighedentraining (ArVa) en Agressietraining (ART Wiltshire-NL).

Behandeling in een inrichting of ambulante behandeling

De verplichting om zich voor een bepaalde stoornis te laten behandelen in een inrichting of ambulant. Er moet een directe samenhang zijn tussen de stoornis en het criminele gedrag van de veroordeelde.

Opname in een (24-uurs)voorziening

De verplichting om te verblijven in een (24-uurs)voorziening. Hierbij kunnen we denken aan een Exodushuis.

Wanneer wordt een voorwaardelijke veroordeling opgelegd?

Een voorwaardelijke veroordeling dient als de spreekwoordelijke 'stok achter de deur'. Bij de overwegingen voor een voorwaardelijke strafmodaliteit met alleen de algemene voorwaarde spelen de volgende twee zaken de belangrijkste rol:

• de aard van het delict; en
• het strafrechtelijk verleden van de verdachte.

Zo zullen heftige delicten waarbij de rechtsorde (ernstig) is geschokt, minder snel tot een (deels) voorwaardelijke veroordeling leiden. Ook hoeft een notoire recidivist niet op veel coulance te rekenen.

Bij de bijzondere voorwaarden wordt naast bovengenoemde twee factoren, ook gekeken naar de behandelbaarheid en reclassabiliteit (begeleidbaarheid) van de delinquent.

Reclassering houdt toezicht

Zoals hierboven reeds opgemerkt, geeft de reclassering begeleiding bij en/of houdt toezicht op het overgrote deel van de zaken waarbij bijzondere voorwaarden zijn opgelegd. Als de veroordeelde zich niet aan de voorwaarden houdt, dan kan de reclassering een officiële waarschuwing geven of de zaak retourneren (terugsturen) naar de officier van justitie. Deze kan besluiten de zaak voor de rechter te brengen.

De gevolgen van niet-naleving van de voorwaarden

Indien de veroordeelde de opgelegde voorwaarden niet nakomt, kan de officier van justitie bij de rechter eisen dat de voorwaardelijk opgelegde straf alsnog wordt geëxecuteerd. Indien er sprake is van een nieuw delict (een recidive), dan moet er wel sprake zijn van gelijkwaardige aard en ernst met betrekking tot het delict waarop de voorwaardelijke straf is gesteld.

Hoe vaak vindt voortijdige beëindiging plaats?

Volgens de gegevens van de reclassering wordt ongeveer de helft van de opgelegde en door de reclassering begeleide bijzondere voorwaarden in het kader van een voorwaardelijke veroordeling met goed gevolg afgelegd. Circa een derde wordt voortijdig beëindigd en bij één op de acht wordt in het geheel niet aangevangen met het reclasseringstoezicht.²

Wat daarbij opvalt is dat programma’s gericht op psychische behandelingen, vaker met succes worden afgerond. Van de veroordeelden die een geheel voorwaardelijke vrijheidsstraf hebben opgelegd gekregen, slaagt maar liefst 75% slaagt. Dit staat in schrik contrast met veroordeelden die een gedeeltelijke (partieel) voorwaardelijke straf opgelegd hebben gekregen: daarvan slaagt slechts 39%.

Redenen van voortijdige beëindiging of onuitvoerbaarheid

Er zijn een aantal redenen te noemen waarom een programma voortijdig wordt beëindigd of zelf geheel niet uitvoerbaar is:

• niet of te weinig verschijnen op contactafspraken (44,4%);
• het zich niet houden aan de gemaakte (inhoudelijke) afspraken (27,2%);
• veroordeelde komt opnieuw met justitie in aanraking (8,6%);
• overige: bij voorbeeld dat de cliënt ziek is of overleden, dat hij in detentie verkeert of onvindbaar is voor de reclassering.

Succesfactoren

Uit onderzoek blijkt dat intrinsieke motivatie van de veroordeelde van doorslaggevend belang is voor het tot een succesvol einde brengen van de bijzondere voorwaarde. Andere succesfactoren die reclasseringswerkers noemen, zijn:

• het hebben van een woning, een inkomen en dagbesteding;
• “iets te verliezen hebben”, zoals een betaalde baan of een partner of kinderen (gezin);
• een goed contact tussen de veroordeelde en de reclassering (3);
• het maken van duidelijke en concrete afspraken bij de start van het toezicht en deze vastleggen in de overeenkomst.

Casus

Na voor de derde keer in korte tijd betrapt te zijn op winkeldiefstal in een plaatselijke supermarkt, werd Jan veroordeeld tot een voorwaardelijke gevangenisstraf. In plaats van achter de tralies te belanden, moest hij zich houden aan strikte voorwaarden. Jan kreeg een reclasseringstoezicht opgelegd, waardoor hij gedurende de proeftijd van 2 jaar contact moest onderhouden met de reclassering.

Als onderdeel van zijn veroordeling moest Jan deelnemen aan een budgetteringstraining, waar hij leerde hoe hij beter met zijn geld kon omgaan en financiële verleidingen kon weerstaan. Daarnaast werd hem opgedragen deel te nemen aan een schuldsaneringstraject om zijn financiële problemen aan te pakken en zijn schulden af te lossen.

Het reclasseringstoezicht zorgde ervoor dat Jan gemotiveerd bleef om zich aan de voorwaarden te houden en zijn leven in de juiste richting te sturen. De reclassering hield regelmatig contact met Jan en rapporteerde zijn voortgang aan het Openbaar Ministerie (OM). Deze aanpak bood Jan de kans om zijn fouten te herstellen en een nieuwe start te maken, met de hoop dat hij zijn leven zou verbeteren en niet opnieuw in crimineel gedrag zou vervallen.

Noten:

1. Jacobs, M.J.G., Kalmthout, A.M. van, Bergh, M.Y.W. von: Toepassing van bijzondere voorwaarden bij voorwaardelijke vrijheidsstraf en schorsing van de voorlopige hechtenis bij volwassenen; WODC, IVA Beleidsonderzoek en Advies, 2006.
2. Ibid.

Lees verder

• Zin en doelen van straf: vergelding/preventie/beveiliging
• Reactance: weerstand tegen bedreiging van gedragsvrijheid