Averij-grosse in het zeevervoer

Tijdens het zeevervoer kan een schip en haar lading averij oplopen door bijvoorbeeld brand, een zware storm of een stuurfout van de kapitein. Wordt vervolgens schade gemaakt met als bedoeling om nog grotere schade te voorkomen - zoals het over boord gooien van lading om zinken te voorkomen of het inschakelen van een hulpschip - dan is dit in het belang van meerdere (lading)belanghebbenden. Een schade kan dan onder omstandigheden worden omgeslagen in averij-grosse, wat tot gevolg heeft dat diverse belanghebbenden dienen bij te dragen in de kosten.

Averij-grosse

• Het begrip averij
• Averij-grosse
• Gevolg van het averij-grosse verklaren of omslaan in averij-grosse van een schade
• Meerdere oorzaken van het ontstaan van de schade

Het begrip averij

De term averij wordt in normaal Nederlands taalgebruik regelmatig gebezigd. Wanneer iets 'averij opgelopen heeft' dan wordt hiermee bedoeld dat er sprake is van schade. Zo kun je zeggen dat een auto averij oploopt wanneer deze zijn bij een aanrijding een zijspiegel verliest en kan een voetbalteam averij oplopen wanneer het een van zijn spelers ziet uitvallen.

Deze term is echter - zoals verrassend veel woorden in de Nederlandse taal - van oorsprong afkomstig uit de scheepvaart. Averij (ook wel haverij) betreft een ernstige schade aan een schip of de lading van het schip. Pas wanneer een schip onbestuurbaar of zeer slecht bestuurbaar is geworden op zee wordt echt van averij gesproken. In veel gevallen zal het dan moeten worden weggesleept of gerepatrieerd door een hulpschip. Wanneer de zeervaartinspectie in de haven averij constateert dan zal het een verbod op uitvaren opleggen.

Van averij-particulier wordt gesproken wanneer de schade en daaruit voortvloeiende kosten ten lasten komen van de reder/eigenaar van het schip of de eigenaar van de lading die schade heeft opgelopen. Alleen deze (rechts)persoon heeft dan een belang in de schade.

Averij-grosse

Averij kan op allerlei manieren ontstaan. Zo kan het een gevolg zijn van 'natuurgebeuren' zoals dit in de wet heet zoals een onweer of een orkaan. Ook kan de lading zelf voor beschadiging van het schip zorgen wanneer iets bijvoorbeeld niet goed verpakt is en bijtende vloeistof de constructie van het schip aantast. Averij-grosse is echter een aparte vorm van ontstaan van schade en wel schade die ontstaat als gevolg van een averij-grosse-handeling. Dit is een opzettelijke handeling uitgevoerd met als doel om een nog grotere schade te voorkomen. Je kunt dan bijvoorbeeld denken aan het over boord gooien van een deel van de lading om het zinken van het schip te voorkomen. Daarnaast kan onder omstandigheden ook tot averij-grosse schade worden opgevoerd kosten die zijn gemaakt voor het verslepen of repatriëren van een schip: het niet inschakelen van een hulpschip zou er immers toe leiden dat een schip was vergaan of langer blootgesteld was geweest aan de elementen.

De definitie van averij-grosse is opgenomen in de in het internationaal zeevervoer geldende York-Antwerp rules 1974 waarnaar tevens wordt verwezen in afdeling 3, titel 6 van Boek 8 van het Burgerlijk Wetboek (BW). Voldaan moet dan zijn aan drie voorwaarden:

1. Er was sprake van een noodsituatie waarbij schip, lading en bemanning betrokken zijn waarbij de dreiging alleen afwendbaar is door het opzettelijk veroorzaken van schade aan het schip of de lading.
2. Door het toebrengen van de schade wordt een nog grotere schade voorkomen waardoor er dus een gemeenschappelijk belang tot het toebrengen van de schade bestaat.
3. De poging om deze grotere schade te voorkomen is succesvol geweest, een grotere schade is in werkelijkheid voorkomen.

Gevolg van het averij-grosse verklaren of omslaan in averij-grosse van een schade

Wanneer een reder van een schip meent dat een situatie voldoet aan de bovengenoemde voorwaarden dan kan hij als aansprakelijke de schade averij-grosse verklaren of de schade omslaan in averij-grosse. Het feit dat de schade is gemaakt in het algemeen belang (voorkoming van nog grotere schade die alle betrokken partijen zou treffen) rechtvaardigt dat de kosten van het herstellen van de schade ook door alle betrokkenen gedragen worden in plaats van alleen door de reder. Er zal dan een dispacheur benoemd moeten worden die uitrekent wie in welke mate moet bijdragen aan deze kosten. Worden bijvoorbeeld verschillende ladingen vervoerd dan heeft de eigenaar van een duurdere lading een groter belang bij het redden hiervan dan de eigenaar van een goedkopere lading. Het produceren van een dispache door de dispacheur kan enkele jaren duren. Betrokken verzekeraars moeten een averij-grossegarantie afgeven ter zekerheid van de betaling van de uiteindelijke kosten.

Meerdere oorzaken van het ontstaan van de schade

Een van de verplichtingen die op de reder rust is dat hij ervoor zorg draagt dat zijn schip zeewaardig is. Dit is een zorgplicht. Nu kan het voorkomen dat een schip niet zeewaardig is en vervolgens getroffen wordt door een situatie die onder de noemer overmacht geschaard kan worden, zoals bijvoorbeeld een brand, zware storm of ander natuurgebeuren. Het ontstaan van de noodsituatie die een kapitein brengt tot het doen van een averij-grosse handeling heeft dan in feite twee oorzaken: de niet-zeewaardigheid en het noodweer. De Hoge Raad heeft in haar arrest HR 11 juni 1993, NJ 1995, 235 (Quo Vadis) vastgesteld dat in zo'n geval enkel de schending van de zorgplicht te gelden heeft. De schade komt in dat geval enkel voor rekening van de reder die de zorgplicht geschonden heeft en deze kan niet verdeeld worden over de andere belanghebbenden (niet worden 'omgeslagen').