Houtskoolwinning uit een meiler

Houtskool bestaat uit gedeeltelijk verbrand hout waar nog een verkoling van is overgebleven. Het wordt tegenwoordig vooral gebruikt als brandstof voor de barbecue. In vroegere tijden was houtskool een veelgebruikte soort brandstof voor veel toepassingen. Het maken van houtskool is een bijzonder procedé.

Acht kuub hout voor houtskoolwinning van één ton

Het materiaal ontstaat door verhitting van hout op een zodanige manier dat slechts beperkt zuurstof kan toetreden. Op die wijze verbrandt alleen een deel van het hout en resteert het houtskool. In tegenstelling tot niet verkoold hout, dat een zekere vochtigheidgraad heeft, is houtskool droog. Chemisch komt houtskool dicht bij steenkool of steenkoolcokes of turf. Het werd al 1000 jaar voor Christus op grote schaal toegepast. Veel bomen zijn al gesneuveld omdat voor het fabriceren van één ton houtskool vijf tot acht kuub hout nodig is.

Vakwerk van de kolenbrander

Houtskool wordt gewonnen door middel van een meiler. Dat is een spits toelopende stapel houtblokken die enkele meters hoogte kan bereiken. Een meiler wordt luchtdicht afgedekt met vochtige plaggen om te voorkomen dat er teveel zuurstof bij het verbrandingsproces kan komen. Alleen aan de onderkant zijn er enkele luchtgaten die aanvankelijk open blijven totdat er voldoende temperatuur is ontstaan. Als de temperatuur hoog genoeg is worden de gaten afgesloten om te voorkomen dat het hout geheel verbrandt. Het moment waarop afgesloten moet worden vereist vakkennis van de houtskoolbrander. Uiteindelijk zakt de meiler in tot eenderde van het begin. Na het verkolen moet enkele dagen gewacht worden voor de afkoeling.

1000 Graden in de meiler

Het aansteken van een meiler gaat als volgt: De kolenbrander maakt in de nabijheid van de meiler een kleine houtstapel die afgebrand wordt. De overgebleven houtskool wordt vermengd met sintels en in de openingen van de meiler geschud. De gloed van die mengeling zorgt voor het begin van het verbrandings- en verkolingsproces van de meiler. Binnenin kan een temperatuur ontstaan van wel 1000 graden.
Een van de oudste meilervelden van Nederland is ontdekt in Zutphen. Het veld dateert uit de negende eeuw. Er zijn 350 meilerkuilen aangetroffen. De brandstof, gewonnen uit eikenhout, diende voor de ijzerverwerking.

Kolenbrander als familienaam

Tot in de eerste helft van de 20e eeuw werd op de Veluwe nog op grote schaal houtskool vervaardigd. Eind jaren 90 werd op kleinere schaal in Uddel nog houtskool gebrand. Bij het weigeren van toestemming door de provincie Gelderland, om het bedrijf uit te breiden, verhuisde het naar Almelo en is de enige vestiging in de Benelux waar houtskool wordt geproduceerd. Een eeuwenlange traditie van houtskool maken op de Veluwe leverde de veel voorkomende familienaam Kolenbrander op.

Sauerland en de ontbossing

Maar meer dan Nederland is het Duitse Sauerland bekend om zijn houtskool. Sinds 800 na Christus werd daar hout verkoold voor de ijzerertsindustrie. Rijke ijzerertswinning en uitgestrekte bossen maakten die streek daar ideaal voor. Voor het winnen van één ton ijzer was vier ton houtskool nodig wat leidde tot ontbossing. Bosbouwverordeningen zorgden ervoor dat veel snelgroeiende bomen als sparren werden geplant waar het Sauerland nu nog om bekend staat.
In het midden van de 19e eeuw kreeg het winnen van houtskool een sterke concurrent in de steenkool. De prijzen van houtskool verviervoudigden en de bijdrage aan de ijzerproductie viel sterk terug. De kolenbranders werden van hun belangrijkste klanten beroofd.

Toepassingen van houtskool vooral voor barbecue

Naast veel toepassingen en vooral gebruik in de ijzerindustrie, werd houtskool in het verleden ook gebruikt als bestanddeel voor buskruit. Tot in de tweede wereldoorlog werden hele bossen gerooid om houtskool van te maken voor de vervaardiging van dat kruit. Een verfijnde soort houtskool, dat in verschillende hardheden is te verkrijgen, wordt gebruikt als tekenmateriaal. En zeer bekend is natuurlijk houtskool voor de barbecue. Soms wordt houtskool samengeperst tot een briket.

Lees verder

• Barbecue op houtskool of gas