Economische voorspellingen, wat zijn ze waard?

De economische vooruitzichten voor Nederland geven vertrouwen volgens het CBS. Tegelijkertijd verspreiden autoriteiten noodscenario’s. Zijn economische voorspellingen überhaupt zinvol? We weten niet eens hoe het weer vandaag is.

De zin/onzin van prognoses

"We kunnen zeggen dat er iets ergs staat te gebeuren, maar hoé erg het is, kunnen we niet zeggen." Zo beargumenteerde een Duits instituut voor economisch onderzoek eind 2008 een pleidooi voor een prognosestop. Dat was in de periode na de ineenstorting van Lehman Brothers toen er een soort wedloop tussen de meest sombere recessieprognoses plaatsvond.

Planbureaus schieten regelmatig mis

Aan de nauwkeurigheid en de betrouwbaarheid van economische voorspellingen werden al meerdere studies gewijd. Doorgaans slaan planbureaus bij de feitelijke ontwikkeling van het nationaal product de plank met meerdere procentpunten mis. In de praktijk moeten nagenoeg alle economische prognoses achteraf naar boven of beneden worden bijgesteld.

Maar afzien van prognoses is niet aan de orde, omdat overheden en bedrijfsleven in hun planning nu eenmaal niet zonder aannames over de economische ontwikkeling kunnen. Maar ook op kleinere schaal kunnen vooruitzichten hun nut bewijzen. Jongeren bijvoorbeeld zouden er goed aan doen om zich eens wat meer te verdiepen in hun pensioenvooruitzichten.

De noodzaak van economische voorspellingen

We mogen ons niet laten leiden door onderbuikgevoelens zeggen vooraanstaande economen. Risico's moeten duidelijk in kaart worden gebracht. Ook nu, wanneer de toestand van ons financiële systeem weer lijkt op dat van najaar 2008 en de eurozone in een niet aflatende crisis verkeert, maken economische planbureaus weer overuren.

Aannames beslissend bij conjunctuurprognoses

Het probleem bij conjunctuurprognoses is drieledig:

1. Op de eerste plaats zijn ze afhankelijk van de gemaakte veronderstellingen. Bijvoorbeeld van de verwachtingen over het verloop van de economische activiteit in het buitenland, van de olieprijs, de wisselkoersen en de rentevoeten. Maar zogenaamde exogene schokken zoals in 2011 de tsunami en de nucleaire ramp in Japan of de Arabische lente kunnen deze aannames gemakkelijk verstoren;
2. Op de tweede plaats is het gegevensmateriaal van economen zogezegd slechter dan dat van meteorologen. Als de meteoroloog een weersvoorspelling voor morgen maakt, dan weet hij hoe het weer vandaag is en hoe het gisteren en eergisteren was. De econoom weet bij het maken van een prognose voor morgen niet hoe “het weer” vandaag is. En hij heeft ook maar een flauw vermoeden hoe “het weer” gisteren was. Alleen over eergisteren heeft hij gegevens beschikbaar;
3. Het derde probleem schuilt niet zozeer bij de economen maar bij degenen die gebruik maken van de prognoses. Aan Keynes werd het citaat toegeschreven dat politici economen gebruiken zoals dronken mensen lantaarns gebruiken: ze zoeken geen licht maar houvast. Zo gebruiken politici planbureaus graag als bliksemafleider voor eigen falen.

Keert de trend snel terug?

Vanwege de grote betekenis van economische prognoses hebben economen in Zwitserland een zogenaamde Surprise Index samengesteld. Die is gebaseerd op drie economische indicatoren. De economische verwachtingen zijn:

• te optimistisch;
• te pessimistisch
• of realistisch.

Daarbij viel steeds een bepaald patroon op: op perioden met veel optimistische verwachtingen volgde in de regel een periode waarin werd doorgeschoten in pessimistische zin.

Eind 2011 werden de economen herhaaldelijk negatief verrast en waren hun actuele inschattingen over het algemeen te optimistisch. Omgekeerd waren de berichten vanaf begin 2012 beter dan verwacht zodat veel voorspellingen naar boven werden herzien. Berichten uit het buitenland wijzen erop dat de volgende fase al weer begonnen is en dat de prognoses al weer snel naar beneden moeten worden bijgesteld.

Conclusie van de betrokken economen: in onzekere tijden levert activisme bij prognoses niets op. Voor wat het waard is!