Leiderschap volgens Peter Koestenbaum

Over leiderschap zijn vele boeken geschreven. Zeker in de Verenigde Staten is het onderwerp een hot topic. De naam Peter Koestenbaum zal heel wat Amerikanen bekend in de oren klinken. Koestenbaum is filosoof en een veelgevraagd spreker en coach. Hij houdt zich diepgaand bezig met leiderschap, vanuit een belangrijke vraag: hoe kunnen moderne leiders zowel ethisch als succesvol zijn?

Over Peter Koestenbaum

De joodse filosoof Peter Koestenbaum ontvluchtte nazi-Duitsland met zijn ouders, en kwam via Venezuela terecht in de Verenigde Staten. Hier studeerde hij aan universiteiten als Stanford, Harvard en de Boston University. Koestenbaum is inmiddels de 70 gepasseerd, maar nog altijd zeer geliefd als spreker en coach. Zijn doel: de kracht van de filosofie toepassen op dagelijkse issues, en het harde bedrijfsleven verzoenen met fundamentele menselijke waarden.

Volgens Peter Koestenbaum liggen existentiële vragen aan de basis van de issues waar leiders mee te maken hebben, en beïnvloeden ze elke mogelijke beslissing. Koestenbaum: "Tenzij we rekening houden met doelstellingen als betekenisgeving, grootsheid, en lotsbestemming, kunnen we geen intelligente beslissing nemen over de dag van morgen” (Fast Company Magazine, maart 2000).

Het belang van verantwoordelijkheid

Volgens Koestenbaum is het cruciaal dat mensen zich in zichzelf en anderen verdiepen. Immers: hoe beter je mensen begrijpt, hoe effectiever je als manager of ondernemer kunt zijn. In een interview met Fast Company Magazine legt Koestenbaum uit hoe eeuwenoude vragen van toepassing zijn op het nieuwe werken. "Er gebeurt niets, tenzij je het te laten gebeuren. Als leider is alles jouw verantwoordelijkheid, want je had altijd iets anders kunnen kiezen".

Waarom is het zo moeilijk om vandaag een leider te zijn?

De moeiten die hedendaagse leiders ervaren, staan volgens Koestenbaum niet op zichzelf. Het omgaan met vrijheid was altijd al moeilijk, en grote economische tegenstellingen maken het nóg ingewikkelder. De 21e eeuw is een bijzondere tijd: enerzijds zijn er beursstijgingen, een enorme welvaart en groeiende innovatie, anderzijds lijkt de ontevredenheid onder mensen groter dan ooit. Volgens Peter Koestenbaum heeft dat alles te maken met een gevoel van vervreemding. Steeds meer mensen voelen zich een radartje in een groot en anoniem systeem.

Koestenbaum noemt het de ‘pathologie van de nieuwe economie’. De moderne mens wordt geconfronteerd met onmogelijke eisen - betere kwaliteit, lagere prijzen, snellere innovatie - die stress genereren. De 21e-eeuwse mens gaat gebukt onder de druk om steeds hogere doelstellingen te realiseren. Ook privé moet het plaatje kloppen: een ruime woning, twee mooie auto's voor de deur en prachtige vakanties.

Sociale ongelijkheid en aandeelhouders

Deze toestand wordt nog verergerd door wat Koestenbaum noemt "de pornografische behandeling van business in de media en cultuur". Hiermee doelt hij in het bijzonder op Amerika. De boodschap die veel Amerikanen voorgespiegeld krijgen is: je leeft in het beste werelddeel, in de beste tijd en geschiedenis, en je hebt een geweldige vrijheid om je dromen te realiseren. Wie dus niet succesvol is, heeft dat aan zichzelf te danken. Helaas wordt daarbij nog weleens vergeten dat niet iedereen van meet af aan dezelfde kansen krijgt. Wie opgroeit als kind van werklozen in een troosteloze flatwijk, moet wel erg hard knokken om een wereldberoemde CEO te worden.

Zo mogelijk nog verontrustender is de opkomst van aandeelhouders als de dominante drijvende kracht in het bedrijfsleven. Volgens Koestenbaum heeft dit heeft geleid tot een grote ongevoeligheid voor fundamentele menselijke waarden. De cruciale vraag voor hedendaagse managers is: hoe gaan we om met de harde realiteit van het bedrijfsleven, maar behouden we menselijke waarden?

Keerpunt in de geschiedenis

Volgens Peter Koestenbaum bevinden we ons op een keerpunt in de geschiedenis. We hebben nog nooit zoveel vrijheid gekend, maar nu moeten we voor het eerst in de geschiedenis onze eigen 'mutatie managen'. Of met andere woorden: het is aan ons om te beslissen wat succesvol mens-zijn inhoudt. De nieuwe economie is enkel de vorm die onze existentiële uitdaging aanneemt. Het echte obstakel is - zoals altijd - het bestaan zelf. Dit is een zware last voor leiders. Ze moeten niet alleen organisaties leiden, maar ook nog eens de worsteling aangaan met basale filosofische vragen.

Ingeklonken door bedrijfsdoelstellingen

Volgens Koestenbaum is er iets grondig mis met de manier waarop men vandaag denkt over mensen en organisaties. Er is weinig aandacht of waardering voor betekenisvolle gesprekken. De gemiddelde persoon zit vast, is verloren en ingeklonken door bedrijfsdoelstellingen. Niet alleen de statistieken, maar ook de explosieve groei van het aantal managementboeken en trainingsprogramma’s weerspiegelt dit. Er is niets mis met al die technische oplossingen. Ze zijn uitstekend; ze zijn creatief; ze zijn zelfs noodzakelijk. Maar ze beschermen ons niet tegen de echte levensvragen:

• Wat voor leven wil ik leiden?
• Hoe kom ik tot mijn doel?
• Hoeveel kwaad ben ik bereid te tolereren?

Het ware leiderschap: polariteiten beheren

Als bedrijven in zwaar weer komen, zijn ze geneigd om nóg meer druk op de ketel te zetten. Meer doelen, meer prestaties, nog meer controle. Dit zet mensen echter alleen maar méér vast, en zorgt voor een toename aan burn-out en uitvallers. Terwijl het ware leiderschap zich volgens Koestenbaum centreert rond fundamentele bestaansbelangen. De leidinggevende mind is ruimdenkend. Er is voldoende ruimte voor de dubbelzinnigheden van het leven, voor tegenstrijdige gevoelens en tegenstrijdige ideeën. Een leider moet polariteit kunnen beheren, zoals de vragen rondom ziekte en het combineren van de verschillende rollen in het leven. Onze reactie op polariteiten bepaalt of we middelmatigheid of grootheid omarmen.

De vier dimensies van Peter Koestenbaum

Dat wil niet zeggen dat we geen beslissingen zullen moeten nemen. Moeilijke keuzes zijn een aspect van het leiderschap. Leiders moeten mensen aannemen en ontslaan, en onpopulaire knopen doorhakken. Dingen die allemaal tot stress en schuldgevoelens kunnen leiden. Schuld is niet het gevolg van de verkeerde keuze, maar van het kiezen op zich. En dit is de menselijke conditie: je bent een wezen dat kiest. Niet de keuzes die je maakt zijn belangrijk, maar de manier waarop je ze maakt.

Leiderschap opereert volgens Koestenbaum in vier dimensies:

• Vision. De visionaire leider denkt groot, denkt nieuw, denkt vooruit. Hij of zij is staat in contact met de diepere structuur van het menselijk bewustzijn en creatief potentieel.
• Reality. De realistische leider volgt het motto: zie de realiteit zoals die is, niet zoals je wilt dat die is.
• Ethics. Ethiek verwijst naar de fundamentele menselijke waarden van integriteit, liefde en betekenis. Deze dimensie vertegenwoordigt een hoger niveau van ontwikkeling, niet geregeerd door angst of plezier, maar door principe.
• Courage. Moed is het vermogen om dingen te laten gebeuren. Moed omvat zowel belangenbehartiging als persoonlijke verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid.

Dit zijn de vier dimensies, de vier vormen van waarnemen, die samen tot duurzame resultaten leiden. De ware uitdaging van leiderschap is om deze vier eigenschappen gezamenlijk te ontwikkelen. Aristoteles geloofde dat moed de eerste der menselijke deugden is, omdat het alle anderen mogelijk maakt. Moed begint bij het inzicht dat de mens vrij is om op elk moment zijn eigen keuzes te maken.

Het gevaar: zelfbeperking

Een goede leider moet dus moedig zijn. Niet altijd eenvoudig, want één van de ernstigste problemen in het leven is zelfbeperking. Mensen creëren afweermechanismen om zichzelf te beschermen tegen de angst die met vrijheid gepaard gaat. Daardoor weigeren ze hun potentieel te vervullen. Liever leiden ze een marginaal leven. Dit was Freuds definitie van psychoneurose: de mens beperkt hoe hij leeft, zodat hij daarmee ook zijn eigen angst beperkt. Het gevolg is dat vele levensfuncties het zwijgen worden opgelegd. Mensen die zich afsluiten van ondernemend en creatief denken, zien hun vooruitgang en groei stagneren. Angst is echter inherent aan het leven. Geen enkele belangrijke beslissing is ooit genomen zonder bijbehorende existentiële crisis, of anders wel onzekerheid en schuld.

"Go where the pain is"

Koestenbaum omschrijft angst als de keuze voor het leven in het aangezicht van de dood. Het is de ervaring waarbij denken actie wordt, reflectie gedrag, en theorie praktijk. Angst is pure energie. Angst maakt volwassen. Koestenbaum: "Angst is de ervaring van de groei zelf. Hoe voel je je als je van de ene fase naar de andere gaat? Je voelt angst. Angst die wordt ontkend, maakt ons ziek, maar angst die de confrontatie aangaat en volledig wordt doorleefd, zet zich om in vreugde, veiligheid, kracht, doelgerichtheid en karakter. De praktische formule aldus: “Go where the pain is."

De kracht van transformatie

Dit is de kracht van transformatie. Je kunt niet zomaar de manier veranderen waarop je denkt of handelt. Die patronen beginnen allereerst in je innerlijke wereld. Bewust of onbewust houd je er bepaalde overtuigingen op na over wat je verdient, of over wat er mogelijk is. Met zijn theorie wil Koestenbaum leiders inspireren om die patronen onder controle te krijgen. Kracht, energie en moed zijn de pijlers van fundamentele transformatie.

Tot slot

Ethisch leiderschap begint bij het nemen van persoonlijke verantwoordelijkheid. Hoe motiveer je mensen? Hoe maak je ze enthousiast voor belangrijke beslissingen? Niet met technieken of prachtige presentaties, maar door allereerst zelf het goede voorbeeld te geven.

Sommige mensen hebben meer talent dan anderen. De één heeft een neus voor cijfers, terwijl de ander overloopt van de creatieve ideeën. Volgens Koestenbaum draagt elk mens de capaciteit tot grootheid in zich. Grootheid komt met het besef dat mensen vooral beperkt worden door hun eigen angst en keuzes. Koestenbaum roept managers op om een voorbeeld te zijn in toewijding en moed. Je kunt mensen niet verbieden om een middelmatig leven te leiden, maar je kunt ze wel inspireren om te kiezen voor vrijheid in verantwoordelijkheid.