Pesten op het werk: psychische gevolgen en oplossingen

Pesten een verschijnsel dat we achter ons laten na de kleuterschool? Een beetje treiteren, daar moet je tegen kunnen onder collega's? Allebei pijnljke misverstanden. Pesten op het werk is een omvangrijk probleem, waar steeds meer aandacht voor komt. Dat is maar goed ook. Hoe onschuldig pesten ook lijkt, het kan je werkplezier en zelfs je levensvreugde ernstig aantasten. Over de psychische gevolgen en oplossingen.

Gepest worden, wat doe je eraan?

Eén onprettig incident met collega of werknemer verdient niet meteen het stempel ‘pesten’. Maar rijgen de incidenten zich aaneen, dan doe je er goed aan om de situatie niet te negeren. Onterechte schaamte en het gevoel dat er ‘wel iets mis zal zijn met jou,’ kunnen ertoe leiden dat je doorbijt tot van werkplezier geen sprake meer is, of het tot ziekteverzuim komt. Wees er bijtijds bij. De eerste stap is een persoonlijke, zo nuchter mogelijke evaluatie: wat ervaar je? Hoe voel je je daarbij? Duurt dit al lang? Is er zicht op verandering van de situatie, bijvoorbeeld door veranderingen in de personeelssamenstelling? Wie is erbij betrokken? Zit je gewoon even niet lekker in je vel, of moet er vanuit nuchter oogpunt echt iets veranderen op je werk?
Enkele – maar zeker niet alle - ‘rode vlaggen’ zijn:

• Er zijn structureel situaties waarin je je gekleineerd, ondergewaardeerd of zelfs gediscrimineerd voelt. Het gaat niet om een incident, het is een langduriger probleem
• Je hebt steeds minder plezier in je werk of zelfs in je leven. Je voelt groeiende angst of onbehagen bij het idee dat je straks naar het werk moet
• Er ontstaan vage lichamelijke en psychische klachten zoals moeheid, verlies of juist ongewone toename van eetlust, een gevoel van dofheid, maagpijn, het ervaren van uitzichtloosheid, verminderde draagkracht bij problemen

Praten met de pester

Bepaal zelf of er met de pestende collega(‘s) te praten valt. Soms begrijpt een pester pas dat bepaalde opmerkingen kwetsend zijn als je - nuchter en beheerst! - wijst op het onaangename van diens handelingen. Maar er zijn ook pesters die het pesten als levenswijze hebben. Dan verandert een goed gesprek niets, en is het tijd voor het bedrijf waar je werkt om zich ermee te gaan bemoeien. Een bedrijf heeft zelfs het recht onder bepaalde omstandigheden pesters te schorsen. (Ook) hiervoor is het nuttig om een dagboek bij te houden, waarin je noteert wat er gebeurt, wanneer en hoe. Maar net zo goed is het opschrijven van je gevoelens en ervaringen een dankbare uitlaatklep.

Bewaak je gevoel van eigenwaarde

Wie gepest word, moet zichzelf voor alles serieus nemen. Deskundigen wijzen erop dat degene met wie eventueel iets mis is in psychisch of sociaal opzicht, gewoonlijk de pester is en niet degene die gepest wordt! Bovendien blijkt dat juist wie zich bedreigd voelt, tot pestgedrag kan overgaan: met andere woorden, zelfs een opvallend talent kan ertoe leiden dat je de zondebok wordt. Dat het pesten vaak maar één persoon betreft – jou – heeft meestal ook een andere verklaring dan jouw persoonlijkheid: mensen zullen zich niet snel aan de zijde van de gepeste collega scharen. Voor je het weet, ben je zelf het haasje...dus is de zondebok eenmaal gekozen, dan ontstaat een ijzeren constructie van pesters en gepeste(n). Dat moet en kan voorkomen worden, maar niet altijd door één persoon alleen.

De rol van je werkgever

Wees je bewust van je recht om indien nodig het bedrijf erop aan te spreken. Omdat bedrijven aan te spreken zijn op de gevolgen van pesten, zal een bedrijf het pesten serieus nemen. Uit rechtspraak blijkt dat bedrijven steeds vaker aansprakelijk worden gesteld voor psychische en feitelijke schade. Vandaar dat veel bedrijven een zogenaamde vertrouwenspersoon hebben aangesteld bij wie werknemers kunnen aankloppen. Is er geen vertrouwenspersoon, dan is de directe leidinggevende de meest voor de hand liggende persoon om in te schakelen als je met pestgedrag geconfronteerd wordt.

Deel je leed

Harde realiteit: een simpele en pasklare oplossing verschijnt zelden spontaan in beeld. Er valt meestal een complexe situatie te confronteren, en een persoonlijke weg te gaan. Stop het probleem niet weg uit onterechte schaamte. Begin erover te praten met dierbaren, bezoek eventueel een van de online forums en steungroepen. Google op ‘pesten op het werk’ of het Engelstalige ‘bullying at work’ en je vindt ze. Maak jezelf tijdens het hele proces op weg naar een oplossing, continu innerlijk sterker en weerbaarder.

Zelfzorg en zelfsturing

Alle benodigde actie die er te nemen valt, van welke soort ook, begint bij jezelf: eventuele schaamte loslaten, feiten vergaren, bespreekbaar maken, keuzes maken over je houding en eventuele te nemen stappen. Het lijkt oneerlijk dat degene die het meeste werk doet, niet de veroorzaker van de narigheid is. Maar het is wel een belangrijke manier om broodnodige invloed op de situatie te ervaren. Er is een vuistregel in elke moeilijke werksituatie: wie ermee aan de slag gaat, voelt zich beter dan degene die de zaak probeert te negeren of aan anderen over te laten. Machteloos of alleen sta je nooit. Belangrijk is, jezelf te blijven zien als de capabele, volwassen persoon die je bent. Je blijft je waardevolle zelf, al zit je in een rotsituatie. Blaas ook stoom af: via afleiding door wandelingen in de natuur, of een forum van gelijkgestemden waar je je verhaal deelt. In het professionele circuit kun je eventueel ook steun en hulp vinden, bijvoorbeeld via maatschappelijk werk of psycholoog. Kortom: er is altijd iets dat je kunt doen.

Tot slot

Hoopvol zijn de verhalen van ‘pest-veteranen’: het kan een moeizaam proces zijn, maar een pest-affaire kan onvermoede vruchten hebben. Zo kan een baan die je met pijn in het hart vaarwel zei vanwege pesterijen, leiden tot de bloeiende carrière als zelfstandig ondernemer die je altijd al had willen beginnen. Het overwinnen van een moeilijke situatie kan waardevolle persoonlijke groei betekenen. Je leven kan uiteindelijk verrijkt worden door het onder ogen zien en accepteren van persoonlijke kwetsbaarheden, en het leren pal achter jezelf te gaan staan. Je vormt wellicht nieuwe vriendschapsbanden met mensen die het ook hebben meegemaakt. Enzovoort. Schep moed: een mens is meestal sterker, veerkrachtiger en vindingrijker dan zij of hij denkt. Maak daar gebruik van.