MKB: de psychologie van de innovatie

‘Nieuw!’ ‘Vernieuwd’! Zo’n kreet is vaak al voldoende om een product in de winkel te verkopen. Vernieuwing is ook één van de belangrijkste kurken waar het succes van een bedrijf op rust. Tot zover de aantrekkingskracht van het nieuwe. Maar hoe kom je tot succesvolle innovatie? Wat weerhoudt ons toch zo vaak van vernieuwing? Kortom, wat is de verborgen psychologie achter de vernieuwing? 'Better the devil you know', zegt het Engelse spreekwoord. Ofwel: zelfs wat we niet per se goed vinden, mag vaak blijven, want het is zo vertrouwd. Laten we er geen doekjes omheen winden. Bepaald niet iedereen houdt ervan om te vernieuwen. Al eeuwenlang houden veel mensen alles liever bij het oude, en zien ze vernieuwing vooral als bedreiging. Met de nodige schade of stagnatie in de vooruitgang van bijvoorbeeld wetenschap of economie tot gevolg. De historische voorbeelden zijn talrijk: zo werden de eerste moedige wetenschappers die stelden dat de aarde niet plat was maar rond, eeuwen geleden weggehoond of zelfs bedreigd door de oude garde die meende dat de aarde plat was. Maar ook tal van Nobelprijswinnaars, vooruitstevende zielen bij uitstek, werden en worden bespot door collega-deskundigen – tot het moment dat de vernieuwing waarmee zij komen, erkend wordt.

Goudmijnen laten liggen

Dichter bij huis, is er ook wat afgeblunderd rondom vernieuwingen die voor het bedrijfsleven later van grote waarde zouden blijken: aan het nut van de telefoon of de computer werd destijds openlijk getwijfeld, en dan betrof het bepaald niet de minsten: zakenlieden van naam moesten achteraf hun sombere voorspellingen van tot verdwijning gedoemde vernieuwingen inslikken. Of bleken de boot te hebben gemist als het om de winstgevendheid van zulke nieuwigheden ging. Op die manier heeft de algemene psychische weerstand tegen vernieuwing mensen ertoe gebracht om bijna letterlijk goudmijnen te laten liggen. Waarom is het innerlijk en uiterlijk verzet tegen vernieuwing zo groot? Omdat vernieuwing bedreigende elementen in zich heeft. Dat kunnen we toch echt het beste voor onszelf erkennen. Als je weet wat je tegenhoudt, kun je immers pas iets nieuws beginnen.

Onze weerstand tegen vernieuwing opgeven

Je overgeven aan het feit dat niets ter wereld vaststaat (behalve de dood, zoals de wat somberdere zielen hieraan weleens ontnuchterend toevoegen) kan bedreigend zijn. Het betekent immers dat ook onze eigen positie, of die van ons bedrijf, aan het wankelen kan worden gebracht door nieuwe mogelijkheden, inzichten enzovoorts. Onze rust wordt verstoord. Wellicht worden onze vaardigheden op de proef gesteld. Kortom: onrust ligt op de loer. Maar vernieuwingen tegengaan en de tekenen des tijds negeren is onverstandig, zoals hierboven al werd betoogd. Beter is om weerstanden tegen vernieuwing op te sporen, en onder ogen te zien. Niet alleen als individu in een werkomgeving. Ook voor managers en bedrijfsleiders is het een goed idee om te proberen eerlijk onder ogen te zien, waar de weerstanden binnen je bedrijf zitten als het om vernieuwing gaat. Wie bijvoorbeeld in telefoons handelt en uitsluitend ‘vaste’ telefoons aanbiedt, heeft er meer aan om de onstuitbare opmars van de mobiele telefoon onder ogen te zien dan hardnekkig te blijven beweren dat het ‘toch zo gezellig is om thuis altijd een telefoon met een draadje te blijven gebruiken’, en zich vast te bijten in het bestaande assortiment.

Inspiratie vinden en gebruiken

Soms is het door de zure appel heenbijten om je persoonlijke weerstand tegen vernieuwing te onderzoeken, of de tegengestelde krachten onder de loep te nemen die er zijn in je bedrijf of op je werkplek. Maar als je de weg naar vernieuwing eenmaal geopend hebt wordt het af te leggen traject al makkelijker. Inspiratie en ideeën vinden om te vernieuwen is zo lastig nog niet. Of je nu als bedrijf op zoek bent naar nieuwe producten, of als werknemer uit bent op nieuwe kennis of werkmethoden, degene die kan helpen is met name de ‘eindgebruiker.’ Vandaar dat steeds meer bedrijven overgaan tot het instellen van consumentenforums, plekken waar consumenten feedback kunnen geven én ideeën kunnen spuien. Maar het is net zo nuttig om je eigen blik scherp te houden, en regelmatig op te frissen. Maar al te vaak vragen we ons – wellicht zonder ons er zelf bewust van te zijn! – af ‘waarom?’ Bijvoorbeeld: waarom een procedure vernieuwen die voldoet? Waarom je kennis vernieuwen als het zó ook lukt? Omdat, zoals het spreekwoord al zegt, ‘regeren vooruitzien is.’ Het leven is altijd in beweging. Als bedrijf of als individu, je kunt je niet veroorloven om stil te blijven zitten. Stel de ‘waaromvraag’ dus eens vaker in vernieuwende zin: ‘waarom doen we/doe ik het eigenlijk (nog steeds) zo?’

Begeleiden van vernieuwingen

Stel. De vernieuwing is, of wordt, een feit. Wat nu? Belangrijk is de communicatie rondom een vernieuwing. Of je nu als bedrijf een procedure verandert, of als persoon besluit om voortaan gebruik te maken van je flexibele rooster om lekker pas om tien uur aan het werk te gaan, mensen moeten ervan weten. Communicatie begint zo vroeg mogelijk, is zo volledig mogelijk, zo constant mogelijk en zo eerlijk mogelijk. Flauwe propaganda-achtige verhalen over alle voordelen van een verandering worden al gauw doorgeprikt; mensen zijn slimmer dan communicatiemedewerkers en pr-functionarissen soms denken! Neem de omgeving dus serieus en wees eerlijk en objectief over de voor- en nadelen van de vernieuwing. Bereid niet alleen jezelf maar ook anderen voor op eventuele ‘hikken’ in de eerste periode waarin de vernieuwing wordt toegepast. Zorg tegelijkertijd dat de (realistische) voordelen in beeld blijven. Dan weet iedereen waarvoor zij of hij het doet, ofwel waarom het de moeite waard is om aan de vernieuwing mee te werken.