Het taalprobleem binnen organisaties

Taal bestaat niet alleen uit woorden. Het is tevens een instrument om een bepaalde werkelijkheid te interpreteren. Hoe rijker ons taalgebruik, hoe rijker vaak ook de ervaringen. In het bedrijfsleven bestaat een sterke voorkeur voor het gebruik van economische en functionele taal. Maar welke uitwerking heeft dat op mensen?

Het gebruik van professionele taal

Binnen organisaties wordt meestal gebruik gemaakt van professionele taal. Het taalgebruik is functioneel en vaak doorspekt met economische termen. Enkele voorbeelden:

• Workforce
• Personeel
• Human resources
• Klanten
• Arbeidskrachten
• Downsizen
• Rightsizen

De beperkingen van het professionele taaldiscours

Het gevolg van deze tendens is dat het vaak niet meer over mensen gaat. Functioneel taalgebruik werkt objectiverend. Het herleidt mensen tot een radartje in het systeem. In dat systeem neemt kwaliteitsbewaking een centrale plaats in. De waarde van de mens wordt verengd tot economisch nut.

Leven in een controlesysteem brengt communicatieproblemen met zich mee. Niet langer het vertrouwen, maar het wantrouwen overheerst. In plaats van genoegen te nemen met mensen die lekker in hun vel zitten en optimale prestaties leveren, wordt er gemaximaliseerd. Het probleem met overvragen is echter dat het de geest inperkt. Wie voortdurend aan onhaalbare eisen moet voldoen, krimpt als het ware in. Een noodlottig mechanisme, waar taalsystemen een belangrijk aandeel in hebben. Het onderscheid tussen rationeel en redelijk vervaagt.

Disconnectie en versnippering

Een bijkomend probleem is disconnectie. De moderne mens moet steeds meer rollen vervullen. Binnen elke rol heersen andere verwachtingen, regels en normen. Wie zich effectief in al die werelden wil begeven, moet over een groot aanpassingsvermogen beschikken. Als vader moet je vooral steun en troost geven, als vriend moet je loyaal en begripvol zijn, en als manager moet je krachtige en impopulaire beslissingen kunnen nemen. Dat vraagt om een flexibele identiteit die zich naar gelang de situaties kan aanpassen. Misschien nog wel haalbaar als alles goed gaat, maar wat als je geconfronteerd wordt met ziekte of verlies? Het functionele taaldiscours binnen bedrijven maakt het werknemers niet gemakkelijk om daar eerlijk over te zijn.

Taalgebruik en betekenisgeving

Taalgebruik is bovenal een discours, en zegt veel over de waarden en prioriteiten die daarbinnen gelden. Betekenisgeving creëer je samen. Je kunt het dus ook omkeren: verander de set waarden, en je verandert het discours. Bewustwording is stap nummer één. Cruciaal in dit proces zijn:

• Geestelijke onderscheiding
• Intuïtie
• Subjectieve kennis

Geestelijke onderscheiding

Taalgebruik weerspiegelt de betekenis die mensen aan de dingen hechten. Je kunt een crisis op twee manieren bekijken. Je kunt het zien als een zakelijk debacle, maar ook als een mogelijkheid om tot een beter begrip te komen van de situatie. Op basis daarvan kun je je handelen opnieuw doordenken. Het geestelijk onderscheidingsvermogen omvat het vermogen in om de dingen op een constructieve manier te beoordelen en te hanteren.

Intuïtie

In de huidige westerse samenleving staat het IQ hoger aangeschreven dan het EQ. Met de Verlichting in ons achterhoofd is dat verklaarbaar; de menselijke rede werd dé maat der dingen om de werkelijkheid te verklaren. Vaak worden emotie en ratio als twee uitersten tegenover elkaar geplaatst. Dat is jammer, want zo'n benadering doet tekort aan de gehele mens. Een kil en rationeel bedrijfsklimaat is meestal niet de beste plek voor mensen om zich veilig te voelen. Een gezonde bedrijfscultuur vraagt vooral om balans.

Subjectieve kennis

Subjectieve kennis gaat over vragen als: wat is de mens? Wat zijn onze waarden? En: huldigen we een fatalistisch mensbeeld, of geloven we in een vrije mens die zelf keuzes kan maken? Dit is belangrijk, want je moet eerst een doel hebben van 'de mens' voordat je hem ergens heen kan leiden. Ons mensbeeld heeft alles te maken met de strategieën die we kiezen. Geloof je dat werknemers controle en pressie nodig hebben om te presteren, of beloon je uitschieters met een bonus?

Conclusie

Taalverschraling in het bedrijfsleven ontstaat vooral door een gebrek aan fundamentele menselijke waarden en visie. Hoe kunnen managers en werknemers het tij keren? De beweging die gemaakt moet worden, is die van power over naar joint over. Een terugkeer naar mensen dus, naar medemenselijkheid en naar dienstbaarheid aan de samenleving. Dat begint bij belangrijke vragen als:

• wie zijn wij?
• waar staan we voor?
• wat zijn onze waarden?

Deze doordenking schept ruimte voor professionals om zichzelf weer te gaan zien als dienstbaar aan de samenleving, in plaats van als radartjes in een winstgevend systeem.