Wat maakt een leider efficiënt en effectief

Hoewel veel discussies rondom effectief leiderschap draaien rondom het soort leider dat iemand zou moeten zijn, bijvoorbeeld een charismatisch of transformationeel leider, zouden de discussie eigenlijk moeten gaan over effectief leiderschap zelf. Leiderschap is effectief als persoonlijke kenmerken goed aansluiten op de situatie om zo, met zo min mogelijk offers, de doelen te bereiken. Dit kan dus de ene keer een charismatische leiderschapsstijl zijn, maar wellicht in een andere situatie juist transactioneel leiderschap. Juist het begrip van de verschillende stijlen en de flexibiliteit om alle stijlen te kunnen gebruiken, draagt bij het aan vermogen om effectief leiderschap te tonen.

Verschillende leiderschapsstijlen

Leiderschapsstijlen zijn grofweg in te delen aan de hand van twee assen:

• Taakgericht of mensgericht leiderschap
• Autocratisch of participatief leiderschap

Taakgericht leiderschap is leiderschap dat zich vrijwel alleen op de taak zelf richt en hierbij de mensen uit het oog verliest, terwijl mensgericht leiderschap juist weer de valkuil kan hebben dat het de taak uit het oog verliest. De andere as, autocratisch of participatief leiderschap, draait om de mate waarin een leidinggevende inspraak in de te volgen koers of de uit te voeren werkzaamheden accepteert of stimuleert. Een autocratisch leider zal inspraak niet waarderen en wil zijn eigen koers bewandelen, terwijl een participatief leider juist inspraak stimuleert en het team laat meedenken.

Transformationeel en transactioneel leiderschap

Als van deze verschillende dimensies een assenstelsel zou worden gemaakt, waarop bijvoorbeeld de X-as taakgericht of mensgericht leiderschap is en de Y-as autocratisch of participatief leiderschap is, kunnen alle verschillende leiderschapsstijlen op deze as ingedeeld worden. Transactioneel leiderschap zal op een dergelijke as meer richting het taakgerichte en autocratische gedeelte zitten, terwijl transformationeel leiderschap meer richting het mensgerichte en participatieve gedeelte zal zitten. Ook leiderschapsstijlen uit andere theorieën zijn op deze assen uit te zetten.

Machtsbronnen van een leider

Naast de leiderschapsstijlen zelf zijn er nog meer factoren die bepalen of een leider effectief is. De bronnen van macht die een leider heeft vormen hier een van. Er zijn 5 verschillende bronnen van macht:

• Legitieme macht; vloeit voort uit de positie die iemand inneemt in de formele hiërarchie.
• Beloningsmacht; goede prestaties worden beloond door het toekennen van een salarisverhoging enz. of een immateriële beloning als meer verantwoordelijkheid.
• Sanctionele macht; vermogen om mensen te bestraffen of op andere wijze te benadelen.
• Referentie macht; is gebaseerd op bewondering en op de behoefte zich te spiegelen aan de leidinggevende.
• Deskundigheidsmacht; mensen beïnvloeden op basis van hun bijzondere kennis, vaardigheid of deskundigheid.

Legitieme macht, beloningsmacht en sanctionele macht zijn positionele machten. Positionele machten zijn machten die gebonden zijn aan de positie of functie die iemand bekleed en uitoefent. Referentiemacht en deskundigheidsmacht zijn persoonlijke machten. Persoonlijke machten zijn persoonsgebonden en niet overdraagbaar van de ene persoon op de andere. Hoe meer machtsbronnen een leidinggevende heeft, hoe sterker hij in zijn positie staat. Met name machtsbronnen als referentiemacht en deskundigheidsmacht zijn eigenschappen die een leider nodig heeft om in wisselende omstandigheden effectief te kunnen zijn. Naast de machtsbronnen en de leiderschapsstijlen zelf, zijn er nog een aantal verschillende factoren die van invloed zin op de effectiviteit van leiderschap. Dit zijn:

• De concrete situatie waarin het leidinggeven plaatsvindt.
• De persoonlijkheid die in die situatie is gewenst.
• Sociabiliteit die onder alle omstandigheden een voorwaarde is voor leidinggeven.

Flexibiliteit in leiderschap

Met al deze verschillende factoren is het niet mogelijk om één vaste leidinggevende stijl aan te houden die in alle situaties even effectief is. Men kan zich bijvoorbeeld ook voorstellen dat een kortdurende situatie die om snelheid en duidelijkheid vraagt, juist een leider nodig heeft die op dat moment taakgericht en autocratisch is. Een situatie waarin meer tijd is en waarin complexe situaties opgelost moeten worden, kan juist meer baat hebben aan een leidinggevende die mensgericht en participatief is. Een situatie waarin snel gehandeld moet worden, maar waarin de leidinggevende zelf niet de volledige situatie kan overzien, kan juist weer baat hebben bij een participatieve leidinggevende stijl, gecombineerd met een taakgerichte stijl.

Referentiemacht en deskundigheidsmacht

Uiteindelijk heeft iedere situatie dus een verschillende stijl leider nodig om effectief te zijn. Wel is het zo dat een leider alleen een bepaalde leidinggevende stijl effectief kan uitoefenen als hij ook over voldoende machtsbronnen beschikt. Zoals al eerder vermeldt, zijn machtsbronnen als referentiemacht en deskundigheidsmacht voor een leider vaak onontbeerlijk, hoewel dit niet betekent dat een leider die geen deskundigheidsmacht heeft in een bepaalde situatie niet effectief kan zijn. Een situatie waarin een taakgericht en autocratisch leider nodig is, zal echter minder goed aangepakt kunnen worden zonder deskundigheidsmacht.

Effectief leidinggeven

Om effectief te kunnen leidinggeven is het dus belangrijk om flexibel te kunnen zijn op alle verschillende assen; autocratisch, participatief, mensgericht en taakgericht. Wanneer de tijd er is, is het goed om als "basisstijl" zoveel mogelijk richting het transformationele leiderschap te gaan om de medewerkers gemotiveerd te houden, maar men moet kunnen schakelen wanneer het nodig is. Een effectief leider geeft leiding met een leiderschapsstijl die goed aansluit op de situatie om zo, met zo min mogelijk offers, het doel te bereiken.