Algemene beginselen van behoorlijk bestuur

In het bestuursrecht zijn een aantal beginselen om de relatie tussen overheid en burger te reguleren. Dit zijn aanwijzingen en regels waaraan de overheid zich moet houden.

Plaatsing van de a.b.b.b's

Binnen het bestuursrecht zijn er mettertijd een aantal beginselen ontsprongen uit jurisprudentie welke duiding moeten geven aan een soort gedragsregels van het bestuur (de overheid) in verhouding met de burger Dit worden de algemene beginselen van behoorlijk bestuur (a.b.b.b.) genoemd. Een groot aantal daarvan zijn terug te vinden in de Algemene Wet Bestuursrecht (Awb) die zijn oorsprong vindt in het jaar 1994. Daarvoor bestonden deze beginselen ook maar waren die vooral gecodificeerd in jurisprudentie. In beginsel gaan geschreven normen voor op ongeschreven normen, zo ook met a.b.b.b.'s. Een ongeschreven a.b.b.b. kan in bijzondere gevallen contra legem werken. Opgesomd zijn dit de a.b.b.b.'s:

• Fair play (art. 2:4 Awb)
• (formele) Zorgvuldigheidsbeginsel (art. 3:2 Awb)
• Verbod van détournement de pouvoir (art. 3:3 Awb)
• Belangenafwegingsplicht (art. 3:4 lid 1 Awb)
• Evenredigheidsbeginsel (art. 3:4 lid 2 Awb)
• Motiveringsbeginsel (art. 3:46 jo. 3:47 lid 1 Awb)
• Gelijkheidsbeginsel
• Vertrouwensbeginsel
• Rechtszekerheidsbeginsel
• Verbod van willekeur

Formele a.b.b.b.'s

Formele a.b.b.b.'s gaan over de bevoegdheden van overheden en met name de procedure daarvan. Deze a.b.b.b.'s geven duiding aan hoe het proces zou moeten verlopen en ziet af van de inhoud. Het gaat over de besluitvormingsprocedure evenals de eisen waaraan een besluit moet voldoen (bijvoorbeeld het zorgvuldigheidsbeginsel).

Fair play-beginsel (art. 2:4 Awb)

Zoals de naam doet vermoeden moet het fair play-beginsel vooral bewerkstelligen dat de overheid een eerlijk orgaan is dat iedereen met gelijkwaardigheid behandelt. Deze eerlijkheid uit zich ook in een gewenst transparant karakter van besluitvorming van de overheid. De overheid is eerlijk en hoort dus niet aan achterkamerpolitiek te doen.

(Formele) zorgvuldigheidsbeginsel (art. 3:2 Awb)

De overheid moet binnen het proces van besluitvorming zorgvuldig handelen. Dit vereist een goede voorbereiding en correct overdachte besluitvorming. Er mag geen haast zijn en er moet zorgvuldig te werk gegaan worden. Er wordt met een eerlijke blik gekeken naar de zaak om zo te komen tot een degelijk besluit.

Motiveringsbeginsel (art. 3:46 Awb)

De overheid moet binnen de procedure van besluitvorming helder kunnen overdragen hoe zij tot een besluit is gekomen. De feiten moeten correct zijn evenals de motivering. Voor laatstgenoemde geldt ook dat er geen onduidelijkheid mag zijn.

Materiële a.b.b.b.

Materiële a.b.b.b.'s behelzen de inhoud van een zaak en gaan in tegenstelling tot formele a.b.b.b.'s niet over de procedure.

Verbod détournement de pouvoir (art. 3:3 Awb)

Haar Franse naam wordt ontleend aan de oorsprong in Franse jurisprudentie. Het verbod op détournement de pouvoir behelst dat een bestuursorgaan alleen gebruik mag maken van de rechtswege eigen bevoegdheden voor het doel waarmee die bevoegdheden verleend zijn. Kort door de bocht zou je dit ook het verbod op machtsmisbruik kunnen noemen.

Belangenafwegingsplicht (art. 3:4 lid 1 Awb)

De belangenafwegingsplicht bewerkstelligt de plicht van een bestuursorgaan om bij een besluit de betrokken belangen af te wegen, voor zover niet uit een wettelijk voorschrift of uit de aard van de uit te oefenen bevoegdheid een beperking voortvloeit.

Evenredigheidsbeginsel (art. 3:4 lid 2 Awb)

De overheid draagt de plicht dat de nadelige gevolgen van een besluit erkend en herkend worden, en zorg te dragen dat deze nadelige gevolgen voor een burger niet onevenredig zwaarder zijn dan het algemeen gediende doel van het besluit.

Gelijkheidsbeginsel

Gelijke gevallen moeten gelijk behandeld worden. Dit is een ongecodificeerd a.b.b.b.

Vertrouwensbeginsel

Als je op goed vertrouwen er van uit mocht gaan dat de overheid een bepaald besluit neemt, dan heb je daar ook recht op. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de verlening van een vergunning. Als jij al weken van de gemeente hoort dat je een bouwvergunning krijgt en je koopt alvast materialen in om nadien te horen dat je de vergunning niet krijgt, kun je door middel van het vertrouwensbeginsel afdwingen dat het besluit alsnog in jouw voordeel wordt genomen. Dit is een ongecodificeerd a.b.b.b.

Rechtszekerheidsbeginsel

Het rechtszekerheidsbeginsel is in het leven geroepen om onduidelijkheid en vaagheden over de werking van de wet te voorkomen. Binnen de kaders van het bestuursrecht betekent dit dat het besluit helder en ondubbelzinnig moet zijn, evenals de rechtsgevolgen die ten gevolge van dat besluit in werking treden. Dit is alles om geen onzekerheid te laten bestaan over de doorwerking van de wet.

De Pyrrusoverwinning van een formeel a.b.b.b.

Mocht je een beroep willen instellen tegen een besluit van een bestuursorgaan op basis van een formeel a.b.b.b. dan kun je nog bedrogen uitkomen. Omdat de formele beginselen slechts toezien op de procedure van besluitvorming is dit een procesfout welke makkelijk te herstellen is door het bestuursorgaan. Zo kan het voorvallen dat als je een beroep instelt op basis van een formeel a.b.b.b. dat het bestuursorgaan haar fout herstelt, en vervolgens tot precies hetzelfde besluit komt. De praktijk wijst uit dat dit vaak het geval is. Een beroep op basis van een materieel a.b.b.b. heeft daarentegen veel meer kans van slagen, omdat die beginselen toezien op de meest elementaire regels omtrent besluitvorming.