De uitleg van algemene voorwaarden: contra proferentem

Wie als consument de algemene voorwaarden bij een overeenkomst leest kan, door ondubbelzinnig woordgebruik of complexiteit van bepalingen, soms tot een ander of twijfelachtig begrip van een bepaling komen. De uitleg komt dan niet overeen met de bedoeling van de gebruiker. De wederpartij kan in dat geval een beroep doen op bescherming op grond van de 'contra proferentem'-regel. Deze rechtsregel maakt het mogelijk dat een consument zich kan beroepen op de meest gunstige uitleg van een bepaling in algemene voorwaarden en biedt bescherming aan de zwakkere partij in het economisch verkeer.

Algemene voorwaarden lezen en begrijpen

Wie zich als consument waagt aan het lezen van algemene voorwaarden zal zich vermoedelijk door een aantal bepalingen heen moeten worstelen met de nodige vraagtekens bij de uitleg ervan. Het is maar zelden dat algemene voorwaarden voor iedereen klip en klaar zijn, zeker onder juridische leken. Lang niet iedereen leest algemene voorwaarden daarom door, maar weegt liever zijn belangen erbij af. Wie logischerwijs een auto koopt zal sneller geneigd zijn de voorwaarden door te nemen, dan wanneer je een leuke nieuwe jas koopt op internet.

Wat staat er nou eigenlijk in zulke bepalingen? We gaan ervan uit dat de gebruiker van algemene voorwaarden zijn bepalingen zo volledig mogelijk en 'helder' heeft willen formuleren om bepaalde risico's af te dekken en plichten op te leggen aan de consument. Toch blijft het lezen van algemene voorwaarden vaak een sport an sich en de boodschap van de gebruiker komt niet altijd over zoals hij is bedoeld. Zuiver juridisch taalgebruik kan in sommige opzichten dan ook juist afbreuk doen aan de bedoeling van de gebruiker. Er is echter niet altijd van bepaalde (juridische) terminologie af te wijken of vrije woordkeuze om een bepaling vorm te geven, wil een gebruiker zijn algemene voorwaarden dicht timmeren.

Haviltex-norm leidend bij uitleg overeenkomsten

Wie in het algemeen een overeenkomst sluit met zijn wederpartij, zal over de inhoud daarvan wederzijds begrip willen vinden, hetgeen is overeengekomen als zodanig vastleggen en de onderlinge gedragingen dusdanig willen interpreteren, dat voor beide partijen over en weer duidelijk is wat er bedoeld wordt. De uitleg van overeenkomsten wordt in beginsel bepaald door de zogenaamde Haviltex-norm. In 1981 werd het Haviltex-arrest door de Hoge Raad gewezen en dit arrest is anno 2016 nog steeds leidend bij de uitleg van overeenkomsten.

Haviltex-norm rode draad

De lijn die men kan trekken uit het Haviltex-arrest is dat een puur taalkundige benadering van bepalingen niet volstaat. De bewoordingen van een bepaling zijn op zich zelf dus nooit beslissend. Dit neemt niet weg dat bepalingen zo helder mogelijk verwoord moeten worden en zo volledig mogelijk moeten zijn. De Haviltex-norm wijst uit dat bij een overeenkomst beslissend is:


De Haviltex-norm genuanceerd
Wanneer partijen minder of geen mondeling contact gehad hebben (bijv. doordat zij via e-mail een overeenkomst sluiten) komt logischerwijs een grotere betekenis toe aan aan de bewoordingen van de bepaling. Om miscommunicatie of onduidelijkheid over de uitleg te beperken tot een minimum, verdient het in bepaalde gevallen zeker de voorkeur om met elkaar om de tafel te gaan zitten om te bekijken of partijen elkaar redelijkerwijs begrijpen in de uitleg van de overeenkomst. De mondelinge waarde is namelijk gelijk aan die van bewoordingen op schrift, vanwege het feit dat overeenkomsten rechtens vormvrij zijn. Een mondelinge bespreking valt sterk aan te raden wanneer partijen een contract opgesteld hebben dat extreem gedetailleerd is en ingewikkeld in elkaar steekt.

Haviltex-norm geldt niet bij algemene voorwaarden

Hoewel algemene voorwaarden onderdeel zijn van een overeenkomst, is de Haviltex-norm niet van toepassing op de uitleg van algemene voorwaarden. Omdat de voorwaarden eenzijdig zijn opgesteld en meestal in het belang van de gebruiker zijn opgesteld, is hier geen sprake van een balans tussen partijen en van 'onderhandelingsruimte'. Om te voorkomen dat de consument per definitie altijd aan het kortste eind trekt, heeft de (Europese) wetgever de consument in dit opzicht bescherming willen bieden.

Contra proferentem-uitleg

Wanneer er gerede twijfel bestaat over de uitleg van een bepaling in de algemene voorwaarden, krijgt de wederpartij het voordeel van de twijfel en niet de gebruiker. Dit wordt in de rechtspraktijk de 'contra proferentem'-regel genoemd. Hiermee is uitwerking gegeven aan de Europese richtlijn 93/13/EEG. Deze regel is inmiddels vastgelegd in de wet en niet langer een 'gezichtspunt' waarnaar gehandeld dient te worden. Artikel 6:238 lid 2 BW bepaalt dat de consument in geval van twijfel over de uitleg van een beding, de gebruiker aan de voor hem (consument) meest gunstige uitleg mag houden.


Contra proferentem-uitleg ook bij niet-consument mogelijk
Alleen ten aanzien van consumenten is de contra proferentem regel wettelijk vastgelegd. Desalniettemin wordt ook ten aanzien van partijen die niet als consument handelen de uitleg contra proferentem als 'gezichtspunt' toegepast. In praktijk zal een succesvol beroep hierop echter vermoedelijk lastiger zijn hard te maken dan voor de gemiddelde consument. Bovendien hangt het af van de omstandigheden van het geval. Van grote wederpartijen, zoals een multinational, wordt al snel verwacht dat zij bijv. een juridische afdeling hebben en de nodige kennis in huis hebben.

Inmiddels, met de stand van de huidige rechtspraak, lijkt de leidraad te zijn: het verschil in kennis tussen partijen. Heeft de ene partij, consument of niet, een kennisachterstand ten opzichte van zijn wederpartij? Dan zal eerder de contra proferentem-regel worden toegepast.